4-amaliy dars atomdagi elektronlarning energetik pog’ona va pog’onachalarda joylanishi

Atom yadrosining tarkibi. Izotoplar. Atomdagi musbat zaryadning hammasi va atom massasining asosiy qismi yadroga joylanadi.
Atom yadrosi proton va neytronlardan tuzilgan. Proton (R)ning massasi taxminan 1 uglerod birligiga va zaryadi +1 ga teng.
Neytron (n) — elektroneytral zarracha bo’lib, uning massasi taxminan proton massasiga teng. Proton va neytronlar birgalikda nuklonlar degan nom bilan ataladi va atomning massa soni deb yuritiladi. Atomning massa soni taxminan elementning atom massasi soni bilan ifodalanadi:

N = A – Z A = N + Z

bu yerda: N-neytronlar; A-atom massa; Z-tartib nomeri.

Yadroning proton va neytronlardan hosil bo’lishidan ajralib chiqadigan energiya qiymati yadroning bog’lanish energiyasi deb ataladi va yadroning barqarorligini xarakterlaydi, ya’ni ajralib chiqadigan energiya miqdori qancha ko’p bo’lsa, yadro shunchalik barqaror bo’ladi. Har bir elementning hamma atomlari yadrolari bir xil zaryadga ega bo’ladi, ya’ni yadro teng sondagi protonlarni saqlaydi. Lekin bu atomlar yadrolaridagi neytronlar soni har xil bo’lishi mumkin.
Bir xil yadro zaryadiga ega bo’lgan, lekin har xil sondagi neytronlarni tutuvchi atomlar izotoplar (grekcha «izos» — bir xil, «topos» — joy) deb ataladi. Masalan, tabiiy xlor massasi sonlari 35 va 37 ga teng bo’lgan izotoplardan iborat, magniyning massa sonlari 24, 25 va 26 ga teng bo’lgan tabiiy izotoplari bor.
Izotoplar deyarli hamma elementlarda uchraydi. Ayni elementning barcha izotoplari o’zlarining kimyoviy xossalari jihatidan bir-biriga juda yaqin bo’lgani uchun o’sha element izotoplarini bir-biridan ajratish juda qiyin: izotoplar bir-birlaridan kimyoviy usullar yordamida ajratiladi.
Izotoplarning kashf etilishi bilan kimyoviy element tushunchasiga quyidagi tarif berildi:
yadrolarining zaryadlari bir xil bo’lgan atomlar turi kimyoviy elementdir.
Kimyoviy va biologik jarayonlarning mexanizmini o’rganishda izotop indikatorlar yoki “nishonli atom” lar keng qo’llaniladi. Buning uchun ma’lum miqdordagi izotop o’simlik yoki xayvon organizmiga yuboriladi va uning yurish yo’li tekshirib boriladi.
Masalan, kislorodning og’ir izotopi ¹⁸O ni qo’llash bilan o’simliklar tomonidan karbonat angidridning o’zlashtirilishi tekshiriladi.