4. 4-mavzu: Fizika fanidan 8-sinf darsliklaridagi laboratoriya ishlarini o‘tkazish metodikasi. (2-qism) Reja

U1 (V)	I1 (mA)	R1 (Ω)	U2 (V)	I2 (mA)	R2 (Ω)	Uab (V)
I (mA)
1	2,16V	0,13mA__100___2,68_V'>0,13mA	100	2,68 V	0,13mA	200	3,98	0,13mA
2	2,14	0,2mA	100	3,94 V	0,2 mA	200	6,01 V	0,2 mA

6. Tajriba natijalari asosida ketma-ket ulangan iste’molchilar uchun asosiy qonuniyatlarning bajarilishini tekshiring.
2. O‘tkazgichlarni parallel ulash
Ishning maqsadi: O‘tkazgichlar parallel ulanganda ulardagi tok kuchi va kuchlanish tushuvini o‘rganish.
Kerakli jihozlar: tok manbai, turli qarshilikka ega bo‘lgan ikkita rezistor (qarshiligi 200-300 Ω atrofida), milliampermetr, voltmetr, kalit va ulovchi simlar.
Ishni hajarish tartibi

1. 
   Rasmda tasvirlangan elektr zanjiri yig‘iladi. Voltmetr har ikki rezistor uchlariga parallel ulanadi. Kalit ochiq holda qoldiriladi. Tok manbaining iste’molchilarga kuchlanish beruvchi murvati 4 V holatiga qo‘yiladi.
   
2. 
   Kalit ulanadi. Rezistorlardan o‘tayotgan tok kuchi (I) va uning uchlaridagi kuchlanish (U) o‘chanadi. Olingan natijalar jadvalga qayd qilinadi.
   
3. 
   Kalit uziladi. Ampermetr birinchi rezistorga ketma-ket ulanadi.
   
4. 
   Kalit ulanadi. Ampermetr birinchi rezistordan o‘tayotgan tok kuchini ko‘rsatadi (I₁).
   

5. Voltmetr yordamida uning uchlaridagi kuchlanish o‘lchanadi (U₁). Olingan natijalar jadvalga qayd qilinadi.
6. Kalit uziladi. Ampermetr birinchi rezistordan uzilib, ikkinchi rezistorga ketma-ket ulanadi.
7. Kalit ulanadi. Ikkinchi rezistordan o‘tayotgan tok kuchi (I) va uning uchlaridagi kuchlanish (U₂) o‘lchanadi. Olingan natijalar jadvalga qayd qilinadi.

	U (V)	I (mA)	U1 (V)	I1 (mA)	R1 (Ω)	U2 (V)	I2 (mA)	R2 (Ω)
1	4 V	0,57mA	4,01 V	0,36mA	100	3,92 V	0,18mA	200
2	6 V	0,84mA	5,84 V	0,54 mA	100	6 V	0,29 mA	200

8. Kalit uziladi. Tok manbaining iste’molchilarga kuchlanish beruvchi murvati 6 V holatiga qo‘yiladi va tajriba takrorlanadi.
9. Tajriba natijalari asosida parallel ulangan iste’molchilar uchun asosiy qonuniyatlarning bajarilishini tekshiring.
Laboratoriya ishi. Iste’molchi (lampochka)ning elektr quvvatini aniqlash
Ishning maqsadi: iste’molchining quvvatini tok kuchi va unga qo‘yilgan kuchlanish orqali aniqlashni o‘rganish.
Kerakli jihozlar: tok manbai, iste’molchi (lampochka), ampermetr, voltmetr, kalit, ulovchi simlar.
Ishni bajarish tartibi

1. 
   Tok manbai, lampochka, ampermetr, voltmetr va kalitdan iborat zanjimi yig‘ing.
   
2. 
   Yig‘ilgan elektr zanjirning sxemasini chizing.
   
3. 
   Kalitni ulang va sekundomerni ishga tushiring.
   

Ampermetr va voltmetr ko‘rsatkichlarini aniqlang va jadvalga yozing.


4. P=I·U formula bilan lampochkadagi tokning quvvatini hisoblang va jadvalga yozing.
5. Kalitni uzing va ayni vaqtda, sekundomer tugmasini bosib, uni to‘xtating. Lampochkaning qancha vaqt yonib turgan t vaqtini jadvalga yozing.
6. W=I·U·t formula yordamida sarflangan elektr energiya miqdorini hisoblang. Natijani jadvalga yozing.
7. Tajribani 3 marta takrorlang. Natijalarni jadvalga yozing.
8. P_o‘rt⁼(P₁+P₂+P₃)/3 ifoda orqali lampochkaning o‘rtacha quvvatini hisoblang. Olingan natijani lampochkaga yozilgan quvvat bilan taqqoslang.
9. Natijalarni tahlil qiling va xulosa chiqaring.

№	I (mA)	U (V)	P (W)	Po‘rt (W)	t (s)	W, (J)
1	1,38mA	5,87 V	8,1mW	12,9mW	60s	486mJ
2	1,59mA	7,82 V	12,4mW		60s	744mJ
3	1,82mA	10 V	18,2mW		60s	1092mJ

Laboratoriya ishi: Eng oddiy elektromagnitni yig‘ish va uning ishlashini o‘rganish.
Ishning maqsadi: eng oddiy elektromagnit qurilmasini yig‘ish va uning ishlashini sinab ko‘rish.
Kerakli jihozlar: tok manbai, reostat, kalit, ulovchi simlar, kompas, g‘altak, temir o‘zak.
Ishni bajarish tartibi
1. Tok manbai, reostat, g‘altak va kalitdan iborat elektr zanjir yig‘ing.
2. Yig‘ilgan elektr zanjirning sxemasini chizing.
3. Zanjirni ulab, kompas yordamida g‘altak qutblarini aniqlang.
4. Kompasni g‘altakning o‘qi bo‘ylab magnit maydon ta’siri keskin kamayguncha undan uzoqlashtiring.
5. G‘altakning ichiga temir o‘zak qo‘yib, elektromagnitning kompas strelkasiga ko‘rsatayotgan ta’sirini kuzating va xulosa chiqaring. Xulosalaringizni daftaringizga yozing.

Nazorat savollari:

1. O’tkazgich qarshiligi unga qo’yilgan kuchlanish va o’tayotgan to’k kuchiga bog’liqmi?
2. Ketma – ket ulangan zanjirga R₁ reostatning suriluvchan kontaktini chap tomonga surilsa, ampermetr va voltmeter ko’rsatishlari qanday o’zgaradi?
3. Parallel ulangan zanjirda R₂ reostatning suriluvchan kontaktini chap tomonga surilsa, ampermetr va voltmeter ko’rsatishlari qanday o’zgaradi?
4. Elektromagnitga ulangan o’tkazgichlar o’rni almashtirilsa unda nima o’zgarishi ro’y beradi?
5. Elektromagnitga g’altaklar oldin ketma-ket, so’ngra parallel ulansa, yukni tortish kuchi qanday o’zgaradi?