4 – mavzu: Мoddiy oqimlarni boshqarish

Buyurtma bajarishda birinchilik qoidalari. Logistik zanjir bo‘g‘inlaridan buyurtmalarning o‘tish ketma-ketligi ishlarning taqsimlanish (buyurtmalarning bajarilish) qoidalari yordamida
 

Logistik tizim moddiy oqimlarining harakatli.
Moddiy oqimlarni boshqarish amaiiyotida quyidagi birinchdik ipiitKiLiri qo'llaniladi:
I II О (Fist in, Fist Out): «birinchi keldi, birinchi ketdi», ya’ni tizimga birinchi bo‘lib tushgan buyurtmaga eng katta c’tibor qaratiladi.lll'O (Last In. Fist Out): «oxirgi keldi — birinchi ketdi», y;i ni eng katta e'dbor oxirgi kelib tushgan buyurtmaga qaratiladi. Bu qoida omborlashtirish tizimida tez-tez qo’Ila- niladi, chunki omborda materiallar snunday tahiangan bo'lishi mumkinki, ularni faqat yuqoridan olish imkoni iiiavjud bo'ladi.

SPT (Short Process Time): «eng qisqa jarayon qoidasi» berilgan bo‘g‘inda eng qisqa davomiyligiga ega boMgan buyurtma birinchi bo'lib bajariladi.

Ko‘rsatilgan qoidalar kutish vaqtini va buyurtma bajarilish siklining o‘rtacha davomiyligini qisqartirish imkonini beradi.
Moddiy oqimlarni boshqarishning maqsadi yetkazib berishning o'rnatilgan muddatlarini ta’minlash zarur bo'lgan hollarda buyurt­malar bajarilish vaqti haqidagi ma’lumotlarni hisobga oladigan boshqaruv qoidalari qollaniladi:
MST (Minimal Stock Time): «minimal vaqt zaxirasi», eng kam vaqt zaxirasiga ega bo'lgan buyurtmaga eng katta e’tibor qaratiladi. Vaqt zaxirasi — buyurtmaning bajarilish muddat- lari bilan jarayonlar orasidagi to‘xtashlar mavjud bo‘lmagan holatda, buyurtma bajarilishi mumkin bo igan muddatlar orasidagi farq sifatida aniqlanadi.EDD (Early Deadline Date): «bajarilishning eng qisqa muddati», ya’ni eng qisqa bajarilish muddatiga ega bo‘lgan buyurtma birinchi bo‘lib bajariladi.
Materiallar oqimini tashkil etish imkonini beruvchi texnik vositalar yig^cindisi va unga nisbatan omborlaming va ishlab chi­qarish uchastkalarining joylashuvi moddiy oqimlarning haraka- tini tashkil etish shakllarini hosil qiladi.
Amaliyotda materiallar harakatini tashkil etishning uchta shakli qoMlaniladi:
yig‘uvchi; ransport — yig'uvchi; nul zaxira.

Tashkil etishning yig'uvchi shakli: logistik tizimlarning me’yorli ishlashi uchun ularning tarkibida omboriaming kompleksi ko'zda tutilishi bilan xarakterlanadi. Bularga metall va yarimtayyor mahsulotlar omborlari; detallar. bog‘lovchi va yig'uvchi qismlaming uchastka oraliq omborlari; tayyor mahsulot omborlari; texnik ta’minot omborlari taalluqli bo Mad i. Material metall va yarimtayyor mahsulot omborxonasidan oraliq omborlari orqali ishlab chiqarish uchastkalariga harakatlanadi va oxir-oqibatda tayyor mahsulol omborxonasiga kelib tushadi.

Moddiy oqimlar harakatini tashkil etish bu shaklining afzalligi (i/imgii kirish va chiqishda materiallarni katta hajmda yig‘ish imkoniiang mavjudhgi, bu esa bir tarafdan, zarur detallar, yarim- tuyyor mahsulotiar, yig‘uvchi qismlarning ishlab chiqarishga vaqti-
l.i yetkazib berilishini ta’minlasa, ikkinchi tarafdan mahsulot I' li' iuolchilari muhim buyurtmalarining bajarilishini kafolatlaydi. M.ucriallar harakatini yig‘uvchi shaklining asosiy kamchiligi, bu 11tin.sport yo‘nalishlarining tarmoqlashganligi va omborlarning k"'pligi natijasida moddiy oqimlar harakatini boshqarish va zaxi- i.iI.ii ustidarr nazoratning qiyinlashuvidir. Bundan tashqari mab- i.if larni materiallarga immobillashtirish va omborlar tizimini tash- kи .■(ish uchun kapital quyilmalar zarurligi bilan asoslanadigan s i ijatlar oshadi.lashkil etishning «transport — yig'uvchi» shakli aralash
ii.msport — ombor» tizimining (TOT) mavjudligini nazarda tutadi, Imi li/.irn ma’lum ish joylar (uchastkalar) sonini, har bir ish ioyini hi' liastkani) boshqasi bilan axborot va moddiy oqimlar orqali .ili n|;ilar o‘rnatish yo‘li bilan birlashtiriladi. Bunda mexanik qayta i.lil;ish (yig‘ish), nazorat, ishlab chiqarishni tayyorlash, materialmi omborga joylashtirish va nazorat qilish jarayonlari TOT y-ord;imida ishlab chiqarishning bitta umumiy jarayoniga birlash- urilndi. Moddiy oqim harakatini boshqarish quyidagi sxema orqali ini.ilna oshiriladi: zarur yarimtayyor mahsulotni ombordan qidirish ish joyiga tashish — qayta ishlash — detalni omborga qaytarish. M.ik riallar markaziy omborda yoki demarkazlashgan holda ik luistkalarda yig‘iladi. Birinchi holatda, ombor bir qancha ishlab «Inqarish bo‘linmalariga xizmat qiladi va detalni qayta ishlashning iiii.hlanishi bilan tugatilishi o‘rtasida zaxira yig‘uvchi sifatida
i* >'llaniladi. Ikkinchi holatda, omborlar alohida uchastkalarda hosil •.|iliuadi va detalni qayta ishlash va tashishda yuzaga keladigan

u|i yutqazishlami qoplash uchun xizmat qiladi. Ba’zi hollarda

u.ihish TOT qo'llaniladi, bunda ham markazlashgan ombor, ham i li uHiastkalarida zaxira yig‘uvchilari mavjud bo‘ladi.
Moddiy oqimlarni tashkil etishning bu shaklining qulayliklari M'lvulagilardan iborat: TOTni tashkil etish hisobiga ish joylarida
mi a hajmining kamayishi; ishlab chiqarish siklining tashkil etuvchilari o‘rtasidagi to'xtashlarni yo'qotish orqali ishlab chiqarish jarayonining davomiyligini qisqartirish; zaxiralar ustidan doimiy nazorat; materiallar harakatini boshqarishning yaxshi tashkil etilgan tizimining mavjudligi.

Kamchiliklar qatoriga quyidagilami kiritish mumkin: «transport

yig‘uvchi» shakl konstruktiv va texnologik bir xil detal guruhlari uchun samarali, bu esa, birinchidan, uning qo'llanilish sohasini toraytiradi, ikkinchidan bir qator tayyorgarlik ishlarini o‘tkazish zaruriyatini tug‘diradi; bu shakl ishlab chiqarishni boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimini tashkil etishga katta miqdordagi quyil- malarni talab etadi.

Nul zaxirani tashkil etish shakli avtonom holda o‘z-o‘zini boshqaruvchi ishlab chiqarish bo‘g‘inlari asosida nazorat qilishning birlashgan konturlarini tashkil etishni nazarda tutadi. Konturning markazi bo‘lib alohida uchastkalarni bir-biri bilan bog‘lovchi buferlari, ombor hisoblanadi.

Uchastkalarning har biri boshqasi bilan mos yig‘uvchi orqali amalga oshiriladigan axborot va moddiy oqimlarni boshqarish yoli bilan aloqador bo‘lishi mumkin
Nazorat qilishning birlashgan shakiining asosiy xususiyati bo‘lib butun texnik zanjir bo‘ylab gorizontal aloqalarning shaklla- nishi hisoblanadi, bu esa ishlab chiqarish bo‘g‘inlarining mustaqil ravishda va to‘g‘ridan-to‘g‘ri bir-biri bilan aloqador bo‘lish imkonini beradi. Detallarni ishlab chiqarishga berilishi va ularning qayta ishlanishi olingan buyurtmaga mos holda, kichik partiyalar bilan amalga oshiriladi. Bir ishlab chiqarish moduli chegarasidagi operatsiyalar bajarilgandan so‘ng detallar omborga kelib tushadi va u yerda keyingi qayta ishlovchi uchastkadan buyurtma olinmagancha qoladi.
Bu shaklning qulayiigi moddiy oqimlarni boshqarishning tortib chiqaruvchi tizimni qollash imkonining mavjudligi, bu esa minimal me’yoriy ishlab chiqarish zaxirasini ta’minlab beradi. Lekin korxonalarimizda uni qo‘llash qiyin, chunki ishlab chiqarishni boshqarishning kompyuterlashtirilganlik darajasi pasl va zarur materiallar bilan ta’minlovchi tizim ishlashi zarur darajaga yetmagan.

Odatda logistika tizimlar noaniq sharoitda ishlaydi. Bu bozor kon’yunkturasida transportning ishlashi tasodifiy jarayonlar sodir bo‘lishi bilan bog‘liq. Shu tufayli logistika tizimlarining muhim xususiyatlaridan biri - moslashish xususiyati. Logistika tizimlari ishlashining asosiy tamoyillaridan biri - yuqori darajadagi ishonchliligi va mustahkamligi. Logistika tizimining ishlashi mustahkam bo‘lishida ishlab chiqarish, tarqatish va sotish jarayonlarining to‘g‘ri, aniq rejalashtirilishi katta ahamiyatga ega. Bu yerda shuni ham hisobga olish kerakki, tezlik bilan bajariladigan rejalarga nisbatan, qat’iy rejalarning roli kattaroq. Bunday strategik rejalarning yuqori darajada ishonchli bo‘lishi uchun atrof -muhit vaziyati, birinchi holatda bozordagi vaziyat har xil bo‘lishi mumkin bo‘lgan holatlarni o‘rganish va tug‘ilgan savollarga strategik javoblar aniqlash zarur. G‘arb mutaxassislari fikricha, strategik rejalashtirish firmalarning o‘z raqiblari bilan kurashda eng qudratli qurol hisoblanadi. Strategik rejalashtirishning asosi - ilmiy darajada. Ilmiy darajani tayyorlashda tarixiy va ekstrapolyasiya usullaridan foydalaniladi. Strategik rejalar ko‘pincha aniq jarayonlarni emas, aniq maqsadlarni ko‘zda tutadi. U strategik rejani tez bajariladigan rejadan farqlaydi. Tez bajariladigan rejalar aniq faoliyatni ko‘zda tutadilar, masalan, taqsimlash yoki sotish jarayonlarini logistika xalq xo‘jaligiga sanoatlar nuqtai nazaridan emas, mintaqalar nuqtai nazaridan qaraydi. Kichik va o‘rta korxonalarga tez - tez, davriy holda keng nomenklaturadagi material oqimlari yetkazib turiladi, shuning uchun hududiy ixtisoslashtirish va ixchamlashtirish bu korxonalar uchun katta ahamiyatga ega. Shunday vaziyatlarda materiallar oqimiga samarali xizmat qilishda mintaqaviy taqsimlash bo‘yicha markazlar tashkil qilinishi maqsadga muvofiq bo‘ladi. Bunday markazlarda birinchi navbatda yuqori samarali servisga e’tibor beriladi. Bunday servis tufayli har xil xizmat turlari - taxlashdan boshlab, to yuk ortish-tushirish ishlarigacha ta’minlanadi.