4 – лаборотория иши

foydali hajmi

 deyiladi. O’txonaning yuqoriroq qismida aylana bo’ylab joylashgan bir necha teshiklar 

bo’lib,  ularga  maxsus  uskunalar  (furmalar)  8o’rnatiladi.  Furmalar  pech  devorlaridan  130-200mm 

ichkariga chiqarilga bo’lib, koks yaxshi yonishi uchun ular orqali pechga 0.25 M’a (2.5 mm) bosimda 

800

0

-900

0

  C  li  xavo  xaydab  turiladi.  Furmalar  soni  pechning  xajmiga  qarab  16-24  ta  va  undan  ortiq 

bo’ladi. Furmalar mis yoki alyuminiy qotishmalaridan foydalanib, ish jarayonida erib ketmasligi uchun 

uning xavo devorlari orqali sovuq suv aylantirib turiladi 

---

 

 

 

6 

 

1.1-rasm.  Domna  pechining  tuzilish  sxemasi:  1-koloshnik;  2-yuklash  a’’arati;  3-trubalar;  4-

shaxta;  5-ras’ar;  6-za’lechik;  7-o’txona;  8-furma;  9-cho’yan  chiqarish  novi;  10-shlak  chiqarish  novi; 

11-temir ustun. 

 

Furmalarning pastrog’ida shlak, undan pastroqda esa cho’yan chiqarish teshiklari bo’lib, ularga 

novlar 9, 10 o’rnatiladi. 

  O’txonada  yog’ilayotgan  zichligi  6.9  g/sm

3

  li  suyuq  cho’yanni  xar  2-4  soatda,  zichligi  2.5 

g/sm

3

  bo’lgan  suyuq  shlakni  esa  xar  1-1.5  soatda  o’z  novlari  orqali  kovshlarga  chiqarib  turiladi. 

Buning  uchun  elektr burg’alash mashinasi  yordamida 50-60 mm li teshik  ochiladi,  ularni  berkitishda 

esa o’tga chidamli tiqinlardan foydalaniladi.  

Metallurgiya  kombinatlarida  bir  vaqtda  bir  necha  domnalar  ishlaydi.  O’rtacha  xisobda  1t 

cho’yan  olish  uchun  pechga  2035  kg  temir  ruda,  146  kg  marganets  ruda,  971  kg  koks  ruda,  598 kg 

oxaktosh  yuklanib,  3575  kg  xavo  haydaladi.  Bunda  755  kg  shlak,  5217  kg  domna  gazi  va  348  kg 

koloshnik changi ajraladi. 

CHo’yan olish uchun qo’shiladigan qo’shimchalarni nima maqsadda qo’shilishini aytib o’tamiz. 

Bunda  koks  qo’shishdan  maqsad  asosan  uglerod  miqdorini  yaxshilash  va  yonishiga,  metallni 

suyuqlantirishda  yordam  beradi. Marganets cho’yan  tarkibidagi oltingurgut miqdorini kamaytiradi va 

buni  xisobiga  cho’yanni  oquvchanligi  yaxshilanadi.  Oxaktosh  qo’shilganda  cho’yan  tarkibidagi 

---

 

 

 

7 

shlaklarni  birgalikda  cho’yan  tarkibidan  chiqarib  yuboradi  va  yana  shlak  miqdorini  kamaytirish 

maqsadida sintetik shlak xam qo’shiladi[2,154…].  

Domnalarning  bir  me’yorda,  barcha  ishlar  yuqori  darajada  mexanizatsiyalashtirilgan  va 

avtomatlashtirilgan rejimda ishlashida elektron hisoblash mashinalarining roli katta. 

Yuqorida  ta’kidlaganimizdek,  domna  pechlari  5-10  yil  davomida  uzluksiz  ishlaydi.  Bunda 

domnalarni  qay  vaqtda  ta’mirlashga  qo’yilishini  qanday  aniqlanadi  degan  savol  tug’ilishi  tabiiy. 

Odatda,  domna  devorining  tezroq  yemiriladigan  joylari  orasiga  radioaktiv 

66

So  izoto’i  qo’yib 

yuboriladi.  pechlarning  ishlashida  taxminiy  rejalangan  muddatda  Geyger  hisoblagichi  ¥  nurlanishi 

kuzatilib  turiladi.  pech  devorining  ma’lum  qalinligi  kuyib  yemirilganda 

66

So  ning  ma’lum  miqdori 

cho’yanga  o’tadi.  Bu  holda  ¥    nurlanishi  ko’rsatkichi  kamayadi.  Demak,  xisoblagich  ko’rsatkichi    ¥ 

nurlanishini kuzatish orqali ta’mirlash vaqti aniqlanadi. 

 

Nazorat savollari. 

1.

 

Metall deb nimaga aytiladi? 

2.

 

Cho’yan deb nimaga aytiladi? 

3.

 

Cho’yan nimadan olinadi?  

4. po’lat ishlab chiqarishda foydalaniladigan xom ashyolarni aytib bering.