4 – laboratoriya ishi Ishning nomi: avtomobilning bo‘ylama va ko‘ndalang tekisliklardagi o‘tuvchanlik radiusini aniqlash ishdan ko‘zlangan maqsad

---

4 – laboratoriya ishi 
Ishning nomi: AVTOMOBILNING BO‘YLAMA VA KO‘NDALANG 
TEKISLIKLARDAGI O‘TUVChANLIK RADIUSINI 
ANIQLASH 
Ishdan ko‘zlangan maqsad:
o‘tuvchanlikning bo‘ylama va ko‘ndalang tekislik- 
lardagi radiusi to‘g‘risida tushuncha hosil qilish
va qurish. 
Kerakli asboblar:
sirkul qalam, chizgich, rezinka va kalkulyator 
Nazariy ma’lumot:

O‘tuvchanlikning bo‘ylama radiusi:

pr
ushbu miqdor 
avtomobilning oldingi va keyingi g‘ildiraklarining yo‘lga tegib turgan nuqtalari 
va ular orasidagi eng past joylashgan nuqta orqali o‘tuvchi silindr radiusini 
bildiradi; bo‘ylama radius orqali bo‘ylama to‘lqinsimon to‘siqlardan, tuproq 
uyumlaridan, o‘rkachsimon joylardan o‘tuvchanlikni ta’minlash mumkin; 
bo‘ylama radius miqdorini kichraytirish uchun g‘ildiraklar orasidagi masofa-bazani 
kichraytirib, yo‘l prosvetini oshirish tavsiya etiladi. 
O‘tuvchanlikning ko‘ndalang radiusi:
ushbu miqdor avtomobilning o‘ng va 
chap g‘ildiraklari ichki qismining yo‘lga tegib turgan nuqtalari va ko‘prikning eng 
past joylashgan nuqtasi (yo‘l prosveti) orqali o‘tkazilgan silindrning radiusini 
bildiradi; bu ko‘rsatgich orqali avtomobilning yo‘l notekisliklaridan o‘ta olishi 
ta’minlanadi. 
Oldingi va orqa ko‘prik o‘qlarining o‘zaro ayqashish burchagi:
;

; 
avtomobilning bo‘ylama o‘qiga nisbatan oldingi va orqa ko‘priklarning yo‘l 
notekisliklariga moslashuvini xarakterlaydi, ya’ni ularning yo‘l sathi bilan 
aloqasining uzilmasligini ta’minlaydi. 
Oldingi va orqa g‘ildiraklar izlarining o‘zaro mos kelish koyeffisiyenti:
кей
ол
из
в
в
/


; (bu yerda 

кей
ол
в
в
,
mos holda oldingi va keyingi g‘ildirak izlari); 
ushbu koyeffisiyent qanchalik bir soniga yaqin bo‘lsa, yumshoq tuproqli yo‘llarda 
harakatga qarshilik shunchalik kam bo‘ladi; botqoqli yo‘llarda esa aksincha 
bo‘lishi mumkin. 
Mashg‘ulotni bajarish tartibi 
1.
Bo‘ylama tekislikdagi o‘tuvchanlik radiusini aniqlash 
210x300 o‘lchamli millimetrovka qog‘ozga 1:20 yoki 1:30 masshtabda 
avtomobil bazasini, hamda oldi va orqa g‘ildiraklarini chizamiz. Avtomobilning 
oldi o‘qidan eng past nuqtasigacha va undan yergacha bo‘lgan masofani 
aniqlaymiz va u nuqtani V harfi bilan belgilaymiz. Oldi va orqa g‘ildiraklarning 
yer bilan kesishgan nuqtalarini A va S harfi bilan belgilaymiz. A, V va S 
nuqtalardan o‘tuvchi aylana chizamiz va uning radiusini quyidagicha aniqlaymiz:
R
bo‘ylama 
= m r
chizma, 
m 
Bu yerda m - chizma masshtabi, m/mm 
r
chizma
- chizmadagi radius, mm. 

---

r
chizma 
2.
Ko‘ndalang tyekislikdagi o‘tuvchanlik radiusini aniqlash 
210x300 formatli millimetrovka qog‘ozga avtomobilning oldi tomondan 
ko‘rinishini 1:20 yoki 1:30 masshtabda chizamiz. Buning uchun avtomobilning 
koleyasini aniqlaymiz va g‘ildiraklarini chizamiz. Yerdan ko‘prikkacha bo‘lgan 
masofani aniqlaymiz va u nuqtani V harfi bilan belgilaymiz. Chap va o‘ng 
g‘ildiraklarning ichki tomondan yer bilan tutashgan nuqtalarini A va S nuqtalar 
bilan belgilaymiz va shu nuqtalardan o‘tuvchi aylananing radiusini aniqlaymiz. 
R
ko‘ndalang 
= m r
chizma, 
m 
Bu yerda m - chizma masshtabi, m/mm 
r
chizma
- chizmadagi radius, mm. 
Laboratoriya ishi bo‘yicha XULOSA: 
A 
B 
C 
r