3–мавзу: фалсафий тафаккур тарақҚиёт босқичлари: Ғарб фалсафаси режа

(антропоцентризм)
қўйилди. Ердаги 
дунѐвий ишларга нафрат билан қараш ўрнига инсоннинг ижодий қобилияти, ақли, бахт-
саодатга интилишини тан олиш қўйилади. Инсонпарварлик ғояларини амалга ошириш 
ўтмишдаги ютуқларни ўзлаштиришни тақозо этар эди, шунинг учун қадимги давр 
фалсафий бойлигини эгаллашга интилиш бошланди. Уйғониш бу энг аввало қадимги 
даврда яратилган асарларни озодона англаш бўлиб, тайѐр ва ўзгармайдиган хақиқатлардан 
юз ўгиришдир. Қадимги давр файласуфлари гап текизиб бўлмайдиган обруманд 
одамлардан кўра, кўпроқ иттифоқдош шахслар сифатида қабул қилина бошладилар. 
Олимлар ва файласуфлар энди ѐпиқ мактабларнинг вакиллари сифатида эмас, балки 
алоҳида олинган тадқиқотчилар сифатида намоѐн бўла бошладилар. Воқейлик кўпроқ 
ҳисобга олинадиган бўлиб, диққат-эътибор амалий аҳамият ва фойда келтирадиган 
масалаларга қаратиладиган бўлди. Ақлни схоластикадан қутилтириш бошланди ва фақат 
мантиқий муаммолардан кўра дунѐ ва инсонни табиий - илмий тушунишга ўгирилинди. 
Николай Кузанский
(1401-1464) таълимотида инсон билимининг куч-қудрати 
таъкидланди; инсоннинг ўзи ижодий ақлий фаолиятининг («инсон унинг ақлидир») 
воситасида қандайдир худога ўхшаш эканлигига ишора қилинди. Кузанскийнинг 
фаолиятида диалектика унсурларини ҳам топиш мумкин. 
Инсон мақомини юқори кўтариш ғояси 
Пико делла Мирандола
(1463-1494) 
ижодида асосий ўрин тутади. Инсон танлаш эркинлигига эга ва бу уни коинотга боғлаб 
қўймайди ва ижодий қобилиятини ўз-ўзича намоѐн қила олишлигини таъкидлайди. 
Николай Коперникнинг
(1473-1543) «Самовий доираларнинг айланиши ҳақида» 
асари астрономияда инқилоб ясади, негаки, қуйидагиларни ўз ичига олган гелиоцентризм 
системасини таъкидлади: 1. Ер Коинот марказида ҳаракатсиз равишда мавжуд бўлмасдан, 
балки ўз ўқи атрофида айланади; 2. Ер Қуѐш атрофида айланади. Коперникнинг 
гелиоцентрик назарияси фалсафа тараққиѐтига сезиларли таъсир кўрсатди, аммо 
адашишлардан ҳам ҳоли эмас эди: биринчидан, Коперник дунѐнинг охири бор деган 
ҳукмрон ақидага қўшилар эди, ва, иккинчидан, Ерни Коинотнинг маркази бўлиш 
имтиѐзидан маҳрум қилиб, шундай марказни Қуѐшга нисбатан сақлади. 
Машҳур «Тажрибалар» асарининг муаллифи