39-мавзу. Инвестицион баҳолаш усуллари Режа

1-расм. Инвестициялар иқтисодий самарадорлигини баҳолаш методлари таснифланиши

Бугунги кунда корпоратив молияни бошқариш амалиётида кўпинча инвестициялар самарадорлигини баҳолашдаги замонавий ёндашувларни ўзида акс эттирувчи динамик мезонлардан фойдаланилади. Уларнинг қўлланилиши қарорлар қабул қилиш жараёнида талаб қилинадиган даромадлилик меъёри, вақт бўйича пул маблағлари қиймати, лойиҳа рисклилик даражаси, капитал баҳоси каби муҳим омилларни ҳисобга олиш ва мувофиқлаштириш имконини беради.

Динамик методлар баъзида дисконтли методлар деб аталади ва улар инвестицион лойиҳани амалга ошириш билан боғлиқ пул оқимларининг жорий миқдорини аниқлашга хизмат қилади. Бу жараён қуйидагиларга имкон беради:
- лойиҳани амалга оширишнинг ҳар бир даври охиридаги пул оқимини аниқлаш;
- мос даврлар бўйича олинган барча ижобий пул оқимларини қайта инвестициялаш имкониятлари;
- лойиҳа бўйича қўйилмага мос фоиз ставкаси кўринишида акс этган лойиҳа самарадорлигини баҳолаш.
Бундай баҳолаш сифатида, одатда, қуйидагилардан фойдаланилади:
- корхона учун капиталнинг ўртача ёки чегаравий қиймати;
- узоқ муддатли кредитлар ва молиявий инструментлар бўйича фоиз ставкалари;
- бир хил риск даражаларига эга муқобил қўйилмалар даромадлилиги;
- инвестор талаб қиладиган қўйилмалар даромадлилиги меъёри ва бошқалар.
Амалда бундай баҳолаш натижасига таъсир кўрсатувчи омиллар инфляция ва риск ҳисобланади. Қуйида баҳолаш ҳақида сўз юритганда “дисконт меъёри” атамасидан фойдаланган ҳолда унинг иқтисодий таркибини кўриб чиқамиз.


Соф жорий қиймат (NPV)
Лойиҳанинг соф жорий қиймати (Net Present Value – NPV) қуйидаги формула бўйича аниқланади:

бу ерда, r – дисконт меъёри;
n – лойиҳани амалга ошириш даврлари сони;
CF_t – t даврдаги лойиҳа операцияларидан пул оқимлари;
CIF_t – t даврдаги лойиҳадан жами тушумлар;
COF_t – t даврдаги лойиҳа бўйича жами тўловлар.
Соф жорий қиймат (NPV)ни аниқлаш натижасидаги умумий ягона қоида шуки, NPV ˃0 ҳолатда лойиҳа амалга ошириш учун қабул қилинади. Қолган ҳолатларда эса ўз-ўзидан инкор қилиш лозим бўлади.
Агар ҳисоб-китоб қилинганда пул оқимларининг соф жорий қиймати ижобий (NPV ˃0) бўлса, бу лойиҳани амалга ошириш вақти давомида дастлабки харажатлар (ИК₀) қоплангани ва даромадлилик меъёри р талабига мос фойда олиниши таъминланганини англатади. Бошқача айтганда, NPV лойиҳани муваффақиятли амалга ошириш натижасида эришилган, янгитдан яратилган қўшимча қиймат ҳисобланади.
Салбий миқдордаги NPV берилган даромадлилик меъёри лойиҳанинг зарар келтиришини ва ҳеч қандай қўшимча қиймат яратилмаслигини англатади. NPV = 0 да эса лойиҳа ҳеч қандай даромад ҳам, зарар ҳам келтирмаслигини англатади.
Мисол кўриб чиқамиз.
Компания янги ускуна сотиб олишга маблағ йўналтироқчи. Янги ускунанинг баҳоси етказиб бериш ва ўрнатиш билан 100000 бирликни ташкил этади. Ускунани жорий этиш натижасида 6 йил мобайнида мос равишда 25000, 30000, 35000, 40000, 45000 ва 50000 бирликдаги соф даромад олиниши кутилмоқда. Қабул қилинган дисконт меъёри 10 фоиз. Лойиҳанинг иқтисодий самарадорлигини аниқлаймиз.
Қуйидаги жадвалда мазкур мисол учун NPV нинг тўлиқ ҳисоб-китоби келтирилган (жадвал).
жадвал