37-мавзу. Давлат кредити

Ўзбекистонга хос жиҳатлар
Молия вазирлигининг дастлабки ҳисоб-китобларига кўра, 2021 йил 1 январь ҳолатига Ўзбекистон Республикасининг давлат қарзи жами 23,3 млрд. доллар эквивалентига ёки ялпи ички маҳсулотга нисбатан 40,4 фоизга етди. Хусусан, ушбу қарзларнинг 21,1 млрд. долларга ёки ЯИМга нисбатан 36,5 фоизга тенг қисмини давлат ташқи қарзи ташкил қилади.
Давлат қарзининг сўнгги уч йилдаги ўсиш динамикаси ЯИМдаги улушига нисбатан олганда 19,5 фоиздан 40,4 фоизгача, ташқи қарз эса 12,7 фоиздан 36,5 фоизгача ортганлигини кузатиш мумкин. Шу ўринда давлат ички қарзи 6,8 фоиздан 3,9 фоизгача қисқарган. Давлат қарзи, шу жумладан, ташқи қарз ўсишида кузатилаётган юқори динамикага қарамасдан ушбу қарз миқдорлари халқаро меъёрларга кўра мамлакатимизда мўътадил даражада сақланиб қо­лаётганлигини халқаро молиявий ташкилотлар экспертлари ҳам эътироф этмоқда. Лекин кейинги 3-4 йил ичида Ўзбекистоннинг давлат қарзи, шу жумладан, ташқи қарз нега бунчалик тез суръатларда ўсиб кетганлиги кўпчиликни қизиқтираётгани бежиз эмас. Бундай ўсиш суръатларининг биз билган ва билмаган бир қанча сабаблари бор.
Энг аввало, кейинги тўрт йилда иқтисодиёт тармоқларида олиб борилаётган ислоҳотларга янгича тус берилганлиги, тадбиркорликни номигагина эмас, балки амалда қўллаб-қувватлаш, валюта операцияларини эркин амалга ошириш имконининг яратилиши, ташқи савдода экспорт-импорт жараёни шартларининг енгиллаштирилиши ва иқтисодиётни либераллаштиришнинг бошқа бир қанча омиллари эвазига мамлакатимизда тадбиркорлик ва инвестиция фаоллиги кескин ошди. Натижада иқтисодиётнинг энергетика маҳсулотлари (нефть, газ, электр энергияси) ҳамда транспорт хизматларига бўлган талаб кучайди. Шу туфайли ҳам кейинги тўрт йилда энергетиканинг нефть ва газ, электр энергияси ҳамда транспорт соҳаларида ишлаб чиқариш инфраструктурасини ривожлантириш, модернизация қилиш ва янги қувватларни ишга туширишга оид бир қанча лойиҳалар халқаро молиявий ташкилотлар кўмагида амалга оширилмоқда. Ушбу мақсадларга деярли 8 млрд. АҚШ доллари эквиваленти миқдорида ёки ташқи қарзнинг 38 фоизи йўналтирилган.
Шунингдек, қишлоқ хўжалигида бевосита давлат томонидан олиб борилаётган иқтисодий ислоҳотларни қўллаб-қувватлаш, соҳани модернизация ва диверсификациялашга қаратилган лойиҳалар ижроси учун ишлатилган давлат ташқи қарзи маблағлари 2,2 млрд. АҚШ доллари эквивалентига тенг бўлди. Давлат ташқи қарзининг 10 фоизига тенг бу маблағлар қишлоқ хўжалигида суғориш, агротехника, уруғчилик, селекция, ер унумдорлиги ва мелиоратив ҳолатини яхшилаш билан боғлиқ энг муҳим лойиҳаларни давлат томонидан қўллаб-қувватлашга сарфланганини англатади.
Давлат ташқи қарзи тез суръатларда ошишининг яна бир жиҳати халқимизнинг фаровон ҳаётини таъминлаш билан боғлиқ. Аҳолининг яшаши, уй-жой шароити, сув таъминоти, канализация ва коммуникация инфратузилмаларини ривожлантириш борасида мамлакатимизда кўплаб муаммолар йиғилиб қолганлиги ҳеч кимга сир эмас. Айниқса, муҳтож оилаларни уй-жой билан таъминлашда охирги тўрт йилда мисли кўрилмаган ишлар амалга оширилганлигига қарамасдан, бу борада вазиятни кескин ўзгартириш учун давлат кўмагида бозор тамойилларига асосланган ипотека тизимини такомиллаштириш, шунингдек, давлат ташаббуси билан катта миқдордаги сармоялар киритиш талаб этилади. Ички имкониятлар чекланганлиги учун 2020 йилнинг якуни бўйича жами давлат ташқи қарзининг 11 фоизи ёки 2,3 млрд. доллар эквивалентидаги маблағлар уй-жой ва коммунал хўжалиги соҳаларини ривожлантиришга йўналтирилган.
Бундан ташқари, таълим, соғлиқни сақлаш, телекоммуникация ва бошқа соҳалар учун ҳам ташқи қарз ҳисобидан 2 млрд. АҚШ доллари эквивалентида маблағлар жалб этилган. Шунингдек, 2020 йилда Молия вазирлиги томонидан умумий ҳажми 750 млн. доллар миқдоридаги суверен халқаро облигацияларнинг иккинчи транши илк бор миллий ­валютамиз — ўзбек сўмида 2 трлн. сўм миқдорида Лондон қимматбаҳо қоғозлари бозорида муваффақиятли жойлаштирилди. Ушбу облигациялардан тушган маблағлар БМТнинг Барқарор ривожланиш мақсадларига, хусусан, камбағалликка қарши курашиш, соғлом турмуш тарзини ва сифатли таълимни тарғиб қилиш, гендер тенглиги таъминланишини жадаллаштириш, тоза ичимлик сувидан фойдаланиш имко­ниятларини яратиш, муносиб меҳнат шароити ва иқтисодий ўсишни қўллаб-қувватлаш ҳамда инфратузилма барқарорлигини оширишга қаратилган ривожланиш лойиҳалари учун йўналтирилмоқда.