37-мавзу. Давлат кредити

Дунё мамлакатларида вазият қандай?
Дунёда давлат қарзи ­масаласини четлаб ўтиб, ­ривожланишга эришган мамлакатни топиш қийин.
Одатда, давлат қарзи ва унинг динамикасига баҳо берилганда қарзнинг ялпи ички маҳсулотга (ЯИМ) нисбати ўрганилади. Ушбу кўрсаткичнинг энг юқори чегараси Маастрихт (1992 йил 7 февралда Нидерландиянинг Маастрихт шаҳрида имзоланган) келишуви мезонларига кўра, 60 фоиз, Халқаро валюта жамғармаси ва Европа Иттифоқининг кўрсатмаларига мувофиқ 50 фоиздан ­ортмаслиги тавсия қилинади.
Агар дунёдаги ташқи қарз геогра­фиясига назар ташланса, давлат қарзининг нисбий ва абсолют қийматларига кўра энг юқори даража АҚШ, Япония, ва Европа Иттифоқи (ЕИ) мамлакатларига тўғри келади. Уларнинг аксариятида мамлакат ташқи қарзи ЯИМга нисбатан 60 фоизлик «қизил чизиқ»дан аллақачон ошиб бўлган, айримларида эса 100 фоиздан ҳам ортиқлигини кузатиш мумкин. АҚШ ҳамда ЕИ мамлакатлари қарзни кўпроқ ташқи бозорлардан олишни маъқул кўрса, Япония ва илдам ривожланаётган мамлакатлар (Хитой, Ҳиндистон ҳамда Жануби-Шарқий Осиё мамлакатлари) ички бозордан олинган қарзлар ҳисобига иқтисодиётнинг молиявий ресурсларга бўлган талабини қондиради. Ушбу мамлакатлар иқтисодиётига жалб қилинаётган инвестиция маблағларининг аксарият қисми корпоратив қарзлар ҳиссасига тўғри келади.
Ташқи қарз «олди-берди»си жаҳон амалиётида кенг қўлланилиб келаётган молиявий воситалардан бўлиб қолаётганлигига қарамасдан давлат бюджети камомадини тўлдиришда ундан фойдаланишнинг хавф-хатарларини ҳам холисона эътиборга олиш лозим. Ривожланаётган давлатлар учун ташқи қарз улушининг кескин кўтарилиши халқаро молиявий тузилмаларга нисбатан иқтисодий ва сиёсий қарамликни келтириб ­чиқариши ёки кучайтириши мумкин. Шунингдек, қарз миқдорининг кўпайишда давом этиши давлат томонидан қарзларни қайтаришда бюджет юкининг ортиб боришига сабаб бўлади. Бундан ­ташқари, корпоратив қарзларнинг ички ва ташқи бозорлардан жалб қилиниши ҳамда самарасиз лойиҳаларга сарфланиши ёки макроиқтисодий конъюнктуранинг (масалан, инфляция даражаси, иқтисодий ўсиш суръати, миллий валюта курслари) кескин ўзгариши натижасида иқтисодиётда салбий ҳолатлар юзага келади.