|
2. Boshlang’ich sinflarda 100 ichida nomanfiy butun sonlarni nomеrlashga o’rgatish mеtodikasi
Javob: Yuz ichda nomanfiy butun sonlarni nomerlashni takrorlashda sonlami yozish uchun hammasi bo‘lib o‘nta belgi — raqamlar mavjud, ulaming yordamida ixtiyoriy ikki xonali son, umuman, istalgan sonni yozish mumkin ekani o‘quvchilarga yana bir marta eslatiladi. Raqamlarning o‘rin qiymatini yaxshi o‘zlashtirish uchun bir xil raqamlar bilan yozilgan sonlarni taqqoslash foydalidir. Masalan, 91 va 19; 36 va 63 sonlarini va hokazo sonlami taqqoslash kerak. Yozib qo‘yilgan sonlarni o‘qish, sonlarni aytib turib yozdirish, sonni xona qo‘shiluvchilari yig'indisi ko‘rinishida yozish, berilgan sondan oldin kelgan (keyin keladigan) sonni yozish yoki uning nomini aytish kabi mashqlardan ham foydalanish mumkin.
24+ 1, 12 — 1, 70 — 1 ko‘rinishdagi misollarni yechish sonlarning natural qatori xossasiga asoslanadi (24 soniga 1 sonini qo‘shib, undan keyin keladigan son 25 ni hosil qildik, 70 sonidan 1 ni ayirib, undan oldin keladigan son 69 ni hosil qildik).
30 + 2, 9 + 40, 73 — 3, 68 — 60 ko‘rinishdagi qo‘shish va ayirish usuilarini takrorlashda, o‘quvchilaming e’tiborini sonning o‘nli tarkibiga qaratiladi. Masalan, 30 va 2 sonlarini qo‘shib, 3 ta o‘nlik va 2 ta birlikdan iborat bo‘lgan sonni hosil qilamiz, bu 32 soni bo‘ladi; 73 sonidan bu sonning birliklarini ayirib, o‘nliklarni, ya’ni 70 ni hosil qilamiz; 68 dan undagi o‘nliklami ayirib, birliklarni, ya’ni 8 ni hosil qilamiz. Bunda qirqma raqamlardan foydalanish maqsadga muvofiq.
36 — 6 = 30. Ayirish berilgan sondan undagi birliklarni ayirishga keltiriladi. 30+2=32. Qo‘shish o‘nli raqamlarga birlar raqamlarini qo‘shishga keltiriladi. Qo‘shish va ayirishning umumiy usuilarini takrorlashda bu hisoblash usullari asoslangan to‘rt qoidaning o‘zlashtirilishiga alo- hida e’tibor berish kerak. Masalan, sonni yig'indiga qo‘shish qoidasini takrorlashda ko‘rgazmali vositalar yordamida har uchala usulni ((2+4) + 3) qarab chiqish kerak va ixiyoriy sonlarni qo‘shishni uchala usul bilan bajarish mumkin bo‘lgan bir vaqtda sonni yig'indidan har doim ham uch usul bilan ayirish mumkin bo‘lmasligiga e’tibomi qaratish lozim, masalan:
1) (6 + 2) —10,
2) (7 + 2) — 5 misollarni keltirish mumkin. O‘quvchilardan birinchi misolda sonlarni shunday o‘zgartirish talab qilinadiki, natijada ayirishni ikki (uch) usul bilan bajarish mumkin bo‘lsin, ikkinchi misolda esa qo‘shiluvchini (5 sonini) shunday o‘zgartirish talab qilinadiki, natijada ayirishni bir usul bilan bajarish mumkin bo‘lsin.
O‘quvchilar hisoblash usuilarini aralashtirib yubormasliklari va bir usulni boshqasi bilan almashtirmasliklari uchun hisoblash usullarini taqqoslashga doir mashqlar berib, bunda bu usullarning faqat o‘xshashligini emas, balki farqini ham bilishlariiri talab qilish kerak. Masalan, 1) 56 + 20 va 56 — 20; 2) 50+ 26 va 50 — 26; 3) 23 + 5 va 23 + 50; 4) 70 — 6 va 70— 26 ikkitadan misollaming yechilishlarini taqqoslashni misol sifatida keltirish mumkin. Bu material o‘quvchilarga 1- sinfdan ma’lum bo‘lgani sababli, ishning ko‘p qismini mustaqil bajarish uchun berish kerak.
U yoki bu hisoblash usulini nazariy asoslab berishda yoki taqqoslashda, o‘xshashlik yoki farqni topishda bo‘sh o‘quvchilar qiynalishsa, misollarni ba’zi tushuntirishiar bilan yechib ko‘rsa- tilgan ko‘rgazmalardan foydalanish mumkin.
Mazkur bosqichda o‘quvchilar „42 — (12 + 9), (50 + 8)— 20 ko‘rinishdagi murakkab misollarni ham yechadilar. Bu mis- ollarda komponentlardan biri murakkabdir. Yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan xatolardan (bitta qo‘shiluvchini ayiradilar, yig'indini topib, sonni ayirishni unutadilar) qutulish uchun mashqlarni matematik diktantlar tariqasida o‘tkazish maqsadga muvofiqdir.
Masalan, quyidagilar aytib turiladi: „42 sonidan 12 va 9 sonlarining yig'indisini ayiring" (42 —(12 + 9)) 42 dan 30 ni ayi- ring, hosil bo‘lgan natijadan 9 ni ayiring". ((42— 12) — 9). Javob- larni taqqoslang va yechish usulini tushuntirib bering. Eng qulay usulni ko‘rsating: „50 va 8 sonlarining yig'indisidan 20 ni ayiring" ((50 + 8) — 20).
„50 ga 8 ni qo‘shing va natijadan 20 ni ayiring" ((50 + 8)— 20). Natijalami taqqoslang va yechish usulini tushuntirib bering. Eng qulay usulni ko‘rsating.
Qo‘shish va ayirish malakalarini o‘zlashtirishga erishish, hisoblashlarni tushunib va tez bajarish malakalarini hosil qilish uchun har bir darsda ayirishga doir yetarlicha mashqlar (ularni o‘quvchilar yozma yoki og'zakibajaradilar) berish kerak.
Bu paytga kelib hisoblash malakalarini hosil qilish bilan birga qo‘shish va ayirish amailari komponentlari hamda qo‘shish va ayirish amailari natijalari orasidagi bog'lanishlarni qo‘shish, ayirish amailari natijalarining o‘zgarishi takrorlanadi. Asosiy usul og'zaki hisobashlarda keng qo‘llash mumkin bo‘lgan jadvallar bilan ishlashdir.:
1 + 2 + 3 + ... + 19 + 20 = (1 + 20) + (2 + 19) + ...
Bolalar jadvallar bilan ishlar ekanlar, qo‘shish (ayirish) amalining u yoki bu komponentini topish qoidasini takrorlaydilar, komponentlar nomlarini o‘zlashtiradilar.
Noma’lum komponentni harf (nuqul x orqali emas!) bilan belgilangan holda jadvaldan foydalanib tenglamalar tuzish mumkin. Komponentlardan biri o‘zgarmas,
ikkinchisi esa o‘zgaradigan bo‘lgan jadvallarda natija qanday o‘zgarishini kuzatish mumkin. Bunda e’tibor miqdoriy o‘zgarishga qaratiladi: agar qo‘shiluvchilardan,
biri o‘zgarmas bo‘lib, ikkinchisi ortsa, u holda yig'indi ham ortadi; agar kama- yuvchi o‘zgarmay, ayriluvchi ortadigan bo‘lsa, ayirma kamayadi. Bu bosqichda chiqarilgan xossalarni yodlab olish talab etilmasdan, balki topshiriqning ongli bajarilishiga
e’tibor beriladi. Xossalar qanchalik ongli o‘zlashtirilganligi 25 + 6 va 25 + 4, 63 — — 20 va 63 — 30 ko‘rinishdagi ifodalami taqqoslashda; 60 + 20< < 60 +
x, 20 — 8 < 20 — x ifodalardagi yetishmayotgan sonlami topib qo‘yish yo‘li bilan tekshiriladi. O‘quvchilar
Hisoblashlarni bajarmay turib, 60 + 20 < 60 + x tengsizlikni qanoatlantiradigan yetishmovchi son yoki tegishli belgiga asoslanib qo‘yganliklarini asoslab
berishlari kerak. Tengsizliklar bilan ishiash ifodalami taqqoslashga oid ishlar „II sinfda" mukammal ochib beriladi.
3. “Geometrik figuralar” mavzusda dars ishlanma tuzing.
Javob: Dars ishlanma
Sinf:3-sinf
Fan: matematika
M avzu: “Geometrik shakllar”
Do'stlaringiz bilan baham: |
