31. Mobil ta’lim va uning boshqa ta’lim

31. Mobil ta’lim va uning boshqa ta’lim turlaridan farqli jihatlari Bugungi kunda yer kurrasida shaxsiy va portativ kompyuterlarga nisbatan mobil texnologiyalar orqali internetga ulanish bir necha barobar oshib ketdi (The Economist, 2012). Jumladan mobil internet trafigi (Meeker, 2014) butun dunyo internet trafigining 25 % tashkil etmoqda. Rivojlangan mamlakatlardagi statistik ma’lumotlar shuni ko‘rsatmoqdaki, bu qurilmalar aksariyat holatlarda intellektual tizim tashkil etuvchisi hisoblanmish smartfon yoki planshetlardir. Mobil qurilmalar imkoniyati nafaqat qo‘ng‘iroq qilish yoki xabar almashish uchun balki undan kengroq vazifalarni bajarishga mo‘ljallangan. Bugungi kunda bu qurilmalar ko‘pgina foydalanuvchilar uchun axborot olish, bilimlarni shakllantirish, fikr almashish imkoniyatlarini taqdim etmoqda. Darhaqiqat, bugungi kunda biz mobil ta’lim yoki m-learning haqida ko‘p va juda ko‘p marotaba eshitmoqdamiz. Nima uchun aynan m-learning? Uning qanday imkoniyatlari bor? U qanday amalga oshiriladi? Uning qanday kamchiliklari bor? Ushbu bobda mana shu savollarga javob berishga harakat qilamiz.

33 Mobil ta’limni qo‘llanilishi.

Mobil ta’limning barcha jihatlari qarab chiqilgandan so‘ng, o‘qituvchi ta’lim jarayonini loyihalashtirishda ma’lum talablarni bajarishi shart sifatida qabul qilinadi.Bunda o‘qituvchi tomonidan mobillik darajasi tanlaniladi va shu darajada qo‘llash mumkin bo‘lgan raqamli axborot ta’lim resurslari ajratib olinadi. Ushbu jarayonda elektron darslik, dasturiy ilova va so‘rovnomalar kabi ta’lim berish imkoniyatlarini oshiruvchi vositalar o‘rganiladi va tizimlashtiriladi.Elektron darslik. Elektron darslik bu nashr etilgan kitobning PDF versiyasidan hajm jihatidanbir muncha katta hamda qidiruv va lug‘at kabi funksiyalar qo‘shilib yaxshilangan ko‘rinishi. Lekinzamonaviy elektron darslik - raqamli-birinchi yoki raqamli-yagona ko‘rinishda loyihalangan bo‘lib,o‘z ichiga multimedia materiallari (mualliflik ilovalari va video ilovalar), interaktivlik (masalan,avtomatik tarzda viktorinalarni baholash yoki simulyatorlarni qo‘lda boshqarish) va eng birinchinavbatda tarmoq imkoniyatlari(ta’lim oluvchilar va pedagoglar uchun xabarlar kanali, ijtimoiy mediaplatform orqali ma’lumot almashuvi)ni qamrab oladi.Dasturiy ilovalar (dasturiy ta’minot). Dasturiy ilovalar bu oddiy ilovalardan tortib to multi-mediali interaktiv elektron darsliklargacha bo‘lgan dasturiy ilovalarni qamrab oladi. Dasturiy ilovalar Internetdan yuklab olingan dasturiy ta’minotning bir qismi bo‘lib, mobil operatsion tizimlarda ishlashuchun mo‘ljallangan. Dasturiy ilovalar oddiy o‘yin formatida yoki biror bir predmetni o‘qitish uchunmo‘ljallangan, masalan matematika, ximiya va tillarni o‘rgatuvchi ilovalar ham bo‘lishi mumkin.

34
254
Kirish. Hozirgi kunda ta’lim tizimidagi axborot texnologiyalardan foydalanish borasidagi
tadqiqotlar m-learning(mobile learning)-mobil ta’lim haqida bo‘lib, aksariyat ilmiy maqolalar pandemiya
davrida mobil ta’limni qo‘llash va uning samaradorligiga bag‘ishlandi.
An’anaviy ta’limdan farqli o‘laroq, mobil texnologiyalar talabalarga qo‘shimcha qulaylik va
moslashuvchanlikni taklif etadi hamda ular xohlagan joyida tanlagan fanlarini o‘rganish imkoniga ega
bo‘ladilar. Mobil texnologiyalar an'anaviy ta’lim muhitiga singdirilgan vaziyatlarda, odatdagi an’anaviy
34
34
254
Kirish. Hozirgi kunda ta’lim tizimidagi axborot texnologiyalardan foydalanish borasidagi
tadqiqotlar m-learning(mobile learning)-mobil ta’lim haqida bo‘lib, aksariyat ilmiy maqolalar pandemiya
davrida mobil ta’limni qo‘llash va uning samaradorligiga bag‘ishlandi.
An’anaviy ta’limdan farqli o‘laroq, mobil texnologiyalar talabalarga qo‘shimcha qulaylik va
moslashuvchanlikni taklif etadi hamda ular xohlagan joyida tanlagan fanlarini o‘rganish imkoniga ega
bo‘ladilar. Mobil texnologiyalar an'anaviy ta’lim muhitiga singdirilgan vaziyatlarda, odatdagi an’anaviy
Mobil ta’lim an’anaviy metodlar bilan bir qatorda ta'lim berishning samarali yechimiga aylanishi
uchun mobil ta’limdan foydalanishning afzalliklari to‘g‘risida o‘quvchilarni xabardor qilib turish muhimdir.
Mobil ta’lim tizimlaridan foydalanish qulayligi va foydaliligi o‘quv jarayonini rivojlantirish va talabaning
mobil ta’limga bo‘lgan munosabatlariga qaysidir ma’noda qiymat qo‘shishi mumkin[2]. Mobil ta’lim
innovatsiyalar uchun qulay zamin ekanligi isbotlanmoqda, ammo mobil ta'limning muvaffaqiyati yangi
mobil va simsiz texnologiyalardan foydalanishda inson omillariga bog‘liqligini anglash muhimdir. Hozirgi
kunda mobil o‘quv tizimining muammolari keng miqyosda va turli xil ta’lim oluvchilar populyatsiyasi bilan
tushunila boshlandi[3].
Dunyoda masofaviy ta’limni tartibga solish nazariyani mobil ta’lim uchun tegishli nazariy asos
sifatida qabul qilishadi va mbil ta’lim mantiqan masofaviy ta’limning ishlash algoritmlariga asoslanadi.
Tadqiqotlarda mobil ta'limni qo‘llanilishiga qarab to‘rtta ajratishgan:
1) yuqori darajada masofaviy ijtimoiylashtirilgan mobil o‘qitish,
2) yuqori darajadagi masofali individual o‘qitish,
3) past darajadagi masofali ijtimoiylashtirilgan mobil o‘rganish,
4) past darajadagi masofali individual o‘qitish[4]. Mobil ta’limni loyihalashtirish va dasturlashtirish
nuqtai nazardan yuqoridagi ilmiy qarashlarga ko‘ra sodda ijtimoiylashtirilgan individual mobil ta’lim va
murakkab ijtimoiylashtirilgan individual mobil ta’lim turlariga bo‘lib o‘rganish mumkin bo‘ladi. Bu ma’lum
bir ma’noda mobil ta’lim dasturning ta’limy funktsiyasi darajasidan kelib chiqqan holda baholanadi.Ta’limiy imkoniyatlar xuddi masofaviy ta’limda bo‘lganidek mobil ta’limda ham barcha tamoyillarni o‘zida
mujassamlashtirilishi nuqtai nazardan baholanadi.
Mobil ta’lim sifati. Mobil ta'lim hamma joyda mavjudlik va bo‘sh vaqtdan foydalanish kabi
imkoniyatlari boshqa ta’lim shakllariga nisbatan bir qator afzalliklarga ega. Ammo ushbu afzalliklar ta’limiy
darajasini ko‘rib chiqish uchun mobil ta’limga “sifat” va “daraja” degan tushunchalar asosida maxsus
so‘rovnomalar asosida tahlil qilingach foydalanishga tavsiya etilishi kerak bo‘ladi. Mobil ta’lim tizimlaridagi
sifatni baholash asosan ikkita toifaga bo‘linishi mumkin: dasturiy ta’minot tizimi va o‘quv xususiyatlari
sifati[5]. Hozirgi kunda ta’lim resurslari bozorida aynan mobil ta’lim ilovalari asosan ma’lum bir yoshdagi
maktabgaha va umumiy o‘rta maktab o‘quvchilari uchun ishlab chiqilgan. Tahlillar shuni ko‘rsatadiki mobil
qurilmalar uchu dasturiy vositalarning eng ommoboplari bu virtual o‘yinlar hisoblanadi. Keyingi yillarda har
bir dastur ishlab chiqaruvchi kompaniya o‘z mahsulotlarini ommaviylashuv reklamasini geymifikatsiya
asosida amalga oshirmoqda va bu ta’limy mobil ilovalar uchun ham qo‘llanilsa maqsadga muvofiq bo‘lardi.
Mobil ta’limni ishlab chiquvchilar talabalar ehtiyojlariga mos keladigan tatbiqiy nuqtai nazardan
sodda dasturlarni ishlab chiqishi kerak. Bundan tashqari, ular avvalgi o‘quv uslublari va vositalari bilan
taqqoslaganda farq qiladigan dasturlarni taklif qilishlari va talabalar mobil ta'limning umumiy o‘quv
faoliyatidagi afzalliklarini tushunishlari kerak[6].
MOBIL ta'lim - bu yangi ming yillik uchun o‘rganishning innovatsion uslubi bo‘lib ushbu
texnologiyaning ta'minoti mobil muhandislar va dasturiy ta'minot ishlab chiquvchilari, o‘qituvchilar
hisoblanib, bunda talabalar yuqoridagilarni ma’lum bir ma’noda sifatini belgilovchilardir[7]. Ushbu ta’lim
vositasini yanada rivojlantirish va takomillashtirish uchun o‘quvchi, talabalarning mobil ta’limni qabul qilish
haqidagi tasavvurlarini bilishi, takliflarini o‘rganishi va tahlil qilishi juda muhimdir. Tahlillar va takliflar
odatda dasturiy vositalarni ko‘chirib olishni taklif etuvchi virtual bozorda(Play Market, AppStore, Amazon)
doimiy qayd etib borila

254
Kirish. Hozirgi kunda ta’lim tizimidagi axborot texnologiyalardan foydalanish borasidagi

tadqiqotlar m-learning(mobile learning)-mobil ta’lim haqida bo‘lib, aksariyat ilmiy maqolalar pandemiya
davrida mobil ta’limni qo‘llash va uning samaradorligiga bag‘ishlandi.
An’anaviy ta’limdan farqli o‘laroq, mobil texnologiyalar talabalarga qo‘shimcha qulaylik va
moslashuvchanlikni taklif etadi hamda ular xohlagan joyida tanlagan fanlarini o‘rganish imkoniga ega
bo‘ladilar. Mobil texnologiyalar an'anaviy ta’lim muhitiga singdirilgan vaziyatlarda, odatdagi an’anaviy