3. XVIII-XIX asrlardagi G’arbiy yevropalik sayohatchilarining kashfiyotlari

Jon Franklinning izsiz yo'qolgan ekspeditsiyasi:

Jon Franklin - ingliz dengizchisi, Arktika tadqiqotchisi. 1801-1803 yillarda u Shimoliy Amerikaning shimoliyg'arbiy qirg'oqlarini tadqiq qilish uchun ikkita ekspeditsiya tashkil qildi (1819-1822 va 1825-1827 yillarda). Biroq Atlantika okeanidan Tinch okeaniga Shimoliy-G'arbiy o'tish yo'lini ochish to'g'risidagi masala qo'yilganda, deyarli oltmishga kirib qolgan sayyoh ekspeditsiyaga rahbarlik qilish to'g'risidagi taklifga o'spirinlarga xos ishtiyoq bilan rozilik berdi. 1845-yil may da ekspeditsiya yo'lga chiqdi. Oxirgi marta uning kemasini 1845-yil iyulda kit ovlovchi kema kapitani ko'rgan edi. Franklin ekspeditsiyasi uzoq vaqt izlandi. 1848-yildan boshlab deyarli 20 yil davomida uni izlash uchun birin-ketin bir necha qutqaruvchi guruhlar jo'natildi, ular ilgari noma’lum bo'lgan hududlarga kirib borib, haritaga yangi qirg'oqlarning minglab kilometrlarini kiritdilar. Shimoliy-Garbiy o'tish yo'lining kamida to 'rtta mumkin bo'lgan trassasi topildi. Arktika Amerikasining hozirgi vaqtdagi haritasi halok bo'lgan qutb tadqiqotchisiga qo'yilgan o'ziga xos yodgorlik bo'ldi. Ekspeditsiyaning birinchi izlari 1850- yilda Biri orolida, Franklin ekspeditsiyasi turgan joyda topildi. 1859-yilda Franklinning xotini ledi Jeyn o‘z hisobidan navbatdagi kemani hozirladi va yana bir marta qidiruv ekspeditsiyasini tashkil qildi. Viktoriya yarim orolida tosh uyumlari ostida bir necha xatlar topildi, ulardan ma’lum bo'lishicha bir yarim yil davomida muzlar orasida siqilib qolgan kemalar u yerdan chiqib ketisholmagan va muz maydonlari bilan birga kezib yurgan. Franklinning o‘limidan so‘ng ekspeditsiyaning tirik qolgan a’zolari kemalarni tark etishgan va qutulishga urinib ko'rishgan, ularning kpchiligi butun yo'l davomida ochlik va singa kasalligidan halok bo'lgan. Jon Franklin xotirasi sharafiga qo'ltiq, bo'g'oz, tog'lar, Alyaska va Kanadadagi ko'l, Rossa dengizidagi orol uning nomi bilan atalgan. Qanchalik ajablanarli bo'lmasin, biroq Franklinning fojiali taqdiri hech kimni qutbni tadqiq qilishdan q ay tar a olmadi, aksincha unga bo'lgan qiziqishni yanada oshirdi. Hattoki Franklin ekspeditsiyasi va muzdan iborat cho'llarda yo'q bo'lib ketgan admiral kemasini noumid izlash haqidagi kitoblarni o'qib chiqqanlarning ba’zilari ham undan ta’sirlanib, keyinchalik shimoliy ekspeditsiyalarga jo'nashdi.