3. Венн диаграммаси ркмчп

3. Венн диаграммаси (РКМЧП услубиятидан)





Таърифи
Иккита бир-бири билан кесишган доиралар кўринишидаги схема, фактлар, ҳодисалар, ғоялар, тарихий қаҳрамонларни таққослаш учун қўлланилади. Айланма диаграмма. Ҳар бир доирадаги бўш жойлар тафовутларни ёзиш учун ишлатилади; доиралар кесишганда ҳосил бўлган умумий майдон икки солиштирилаётган ҳодисаларнинг (фактлар, тушунчалар ва ҳоказолар) умумий жиҳатларини қайд қилиш учун фойдаланилади.
Фойдаланиш доиралари
Табиий ва аниқ фанларни ўқитишда саволларни маълум ўқув мавзусига ва ҳар қандай ёшдаги ўқувчилар гуруҳларига мослаштиришда ҳам индивидуал, ҳам гуруҳ бўлиб ишлаш учун қўлланилади.


Афзалликлари
Танқидий фикрлаш кўникмаларини ривожлантиради, предметлар, ҳодисалар ва шу кабиларнинг ҳам фарқи, ҳам ўхшаш жиҳатларини аниқлашга ёрдам беради.


Қийинчиликлар
Аниқланмаган.
Математика дарсларида “Венн диаграммаси” методи
“Венн диаграммаси” методи икки ёки ундан ортиқ тушунча ва объектларни ўзаро таққослаш ва натижани чизмада тасвирлаш учун хизмат қилади. У мантиқ назарияси билан шуғулланган инглиз олими Жон Венна (1834—1923) номи билан аталган.
У одатда иккита айланадан иборат бўлиб, ҳар бир айлана бирор бир оъектнинг хусусиятлари тўпламини белгилайди. Икки объектнинг ўхшаш, бир хил хусусиятлар бор бўлса, бу объектларни тасвирловчи айланалар бир-бири билан кесишади. Агар уларнинг бир хил, ўхшаш хусусиятлари йўқ бўлса, бу айланалар ўзаро кесишмайди.
Икки айлана учун умумий бўлган кесишиш соҳасида уларнинг бир хил ўхшаш хусусиятлари, қолган соҳаларда эса объектларнинг бир-биридан фарқли хусусиятлари жой олади.
Иккитадан ортиқ объектлар ўзаро таққосланаётганда, мос равишда иккидан ортиқ айланалардан фойдалананилади.
“Венн диаграммаси” методидан фойдаланишдан кўзланган мақсад: ўқувчиларда икки ва ундан ортиқ предмет ва тушунчаларни таққослашда, уларнинг фарқли ва умумий томонларини аниқлаш кўникмаларни шакллантириш.
Методни амалга ошириш босқичлари:
1-босқич. Ўқувчилар икки гуруҳга бўлинади ва ҳар бир гуруҳга биттадан объект (тушунча ёки предмет) берилади.
2-босқич. Доскага иккита кесишувчи айланалар чизилади ва гуруҳларга бўлиб берилади.
3-босқич. Гуруҳлар ўз объектлари хусусиятларини ўз айланалари ичига навбатма-навбат ёзишади.
4-босқич. Хусусиятлар ёзиб бўлингандан сўнг, бу икки объектнинг умумий хусусиятлари бор ёки йўқлиги аниқланади. Айланалардаги умумий хусусиятлар ҳақидаги ёзувлар ўчирилади ва улар умумий соҳа ичига битта қилиб ёзилади.
5-босқич. Ўқувчилар икки объектни таққослаш натижасида ҳосил бўлган Венн диаграммасини таҳлил қиладилар. Бу объектларнинг умумий ва фарқли томонларига яна бир бор эътибор қаратилади.

Мисол.
8-синфда “Кўпбурчаклар” боби ўтиб бўлингандан сўнг, турли кўпбурчакларнинг хусусиятларини ўзаро таққослаш учун Венн диаграммасидан фойдаланиш мумкин.


Фаоллаштирувчи машқ. Биринчи объект: барча трапециялар тўплами; иккинчи объект: барча параллелограммларлар тўпламидан иборат. Венн диаграммасидан фойдаланиб, бу кўпбурчакларнинг умумий ва фарқли хусусиятларини аниқланг.
Метод юқорида келтирилган тартибда амалга оширилади: Ўқувчилар олдин икки гуруҳга бўлинади ва биринчи гуруҳга - “трапеция”, иккинчи гуруҳга – “параллелограмм” тушунчаси берилади. Доскага иккита кесишувчи айланалар чизилади ва гуруҳларга бўлиб берилади. Гуруҳлар ўз объектлари хусусиятларини ўз айланалари ичига навбатма-навбат ёзишади. Хусусиятлар ёзиб бўлингандан сўнг, бу икки объектнинг умумий хусусиятлари бор ёки йўқлиги аниқланади. Айланалардаги умумий хусусиятлар ҳақидаги ёзувлар ўчирилади ва улар умумий соҳа ичига битта қилиб ёзилади. Ўқувчилар икки объектни таққослаш натижасида ҳосил бўлган Венн диаграммасини таҳлил қиладилар. Бу объектларнинг умумий ва фарқли томонларига яна бир бор эътибор қаратилади. Натижада, қуйидаги кўринишдаги схематик диаграммани ҳосил қила борамиз.

трапеция

паралелограмм

Тўртта томони бор Тўртта томони бор

Тўртта бурчаги бор Тўртта бурчаги бор
Фақат икки томони паралелл Қарама-қарши томонлари паралелл
Бурчаклари ўлчами ҳар хил Қарама-қарши бурчаклари тенг
Ўрта чизиғи бор S = a h
S = h ва ҳоказо
ва ҳоказо

Бу диаграмма тўлатилгандан сўнг, бу кўпбурчакларнинг ўхшашлик томонлари аниқланиб, диаграммага тузатишлар киритилади.

Қуйида мисол тариқасида учта объект: лотин, грек ва кирилл алифболаридаги ҳарфлар ўзаро Венн диаграммаси ёрдамида таққосланган.