3 ЎҚув-услубий мажмуанинг таркибий тузилиши

89 
МОДЕЛЛАШТИРИШ ЖАРАЁНИ 
Текширув 
объекти
МОДЕЛ
Оригинал 
объект 
ҳақидаги 
билимлар
Модел 
ҳақидаги 
билимлар
1-
босқич
Моделни ўрганиш
4-
босқич.
Билимларни 
текшириш ва
қўллаш
2-
босқич. Моделни 
ўрганиш
3-
босқич
Билимларни моделдан 
оригиналга кўчириш
3.3.-расм. Моделлаштириш жараёни.
37
 
 
Моделлаштириш - такрорланувчи (циклик) жараёндир. Бу шуни билдирадики, 
биринчи 4-босқичли циклдан сўнг иккинчиси, учинчиси ва ҳоказо келади. Бунда 
текширилаётган объект ҳақидаги билимлар кенгаяди ва тобора аниқроқ бўлади, 
бошланғич модел эса такомиллаша боради. Объектни ҳам ўрганиш натижасида пайдо 
бўлган камчилик ва модел қуришдаги хатолар биринчи циклдан сўнг аниқланиб, 
кейинги циклларда тузатилиши мумкин. Демак, моделлаштириш услубиётида ўз-
ўзини ривожлантириш асослари мавжуд. 
 
 
3.3. Кўрсаткичларни қиёсий кўринишга келтириш 
Таҳлил жараёнида риоя қилиниши керак бўлган асосий шартлардан бири бу 
кўрсаткичларни киесий-таққосланма кўринишга келтиришдир, зеро, сифат жихатдан 
бир хил бўлган кийматларнигина киеслаш мумкин.Бунда қўйидаги талабларга 
буйсуниш лозимдир: 

ҳажмий, қийматий, сифатли, тузилмавий омилларни бирлиги; 

ҳисобланган кўрсаткичларни таққосланадиган вақт оралиғи ва фурсатининг 
бирлиги; 

ишлаб чиқаришнинг бошланғич (техник, табий, об-ҳаво ва бошқа) 
шароитлари таққосланганлиги; 

кўрсаткичларни ҳисоблаш методикаси ва улар таркибининг бирлиги. 
Юқорида келтирилган талаблар қўшимча изоҳ талаб қилмайди.Уларни бажариш 
қийинчилик туғдирмайди. Бироқ айрим ҳолларда таққосланмаликни таъминлаш 
мушкил бўлиб бир қатор қўшимча ҳисоб китобларни қилишни тақазо қилади. Уларни 
айримларини куриб чикамиз: 
37
John E. Hanke, Arthur G. Reitsch, Dean W. Wechern. Business forecasting. Seventh edition. 2010 by Pearson 
Education, Inc.p. 61 

---