ortidagi yerlar deb atashadi. Ulaming M ovarounnahrdagi faoliyati
ikki bosqichga b o ‘linadi:
1. Birinchi bosqichda arablar M ovarounnahrda faqat talon-
chilik va raqiblaming kuch-qudratini aniqlash maqsadida yurishlar
olib borishadi.
2. Ikkinchi davrida arablar M ovarounnahr hududlarida istilo
chilik yurishlarini olib borishadi.
Arablarning M ovarounnahrni istilo qilishi 704 yilda Xuroson
noibligiga tayinlangan Qutayba ibn Muslim faoliyati bilan bog'liq.
Qutayba o ‘z faoliyatini 705 yilda Balxni va uning atroflarini bosib
olishdan boshlaydi. M azkur hududlarni bosib olgan Qutayba 706
yilda Poykandni istilo qiladi. A rablarning keyingi yurishlari
Buxoroga qaratilgan b o ‘lib, 708-709 yildagi urushlardan so‘ng
Buxoro ham arablar q o ‘l ostiga o ‘tadi. Qutayba Sam arqand
yurishiga tayyorgarlik ko‘rayotgan bir paytda Xorazm da aka-uka
xorazm sholilam ing taxt uchun kurashlari natijasida ichki nizolar
103
vujudga kelganidan xabar topadi. Bu yerda xorazmshohning ukasi
Xurzod boshchiligidagi xalq g'alayoni vujudga kelgan edi. Qutayba
xorazshoh so‘roviga binoan q o ‘zg‘olonni bostiradi. X orazm shoh
esa Qutaybaga tobelik bildiradi va shu bilan 711 yilda X orazm
ham arablarning vassalligiga aylantiriladi. 712 yilda Qutayba
Xorazm va janubiy viloyatlardan olingan qo'shim cha qo‘shin bilan
Sam arqandga tashlanadi. Bir oylik qam aldan so‘ng Sam arqand
ham arablar qo ‘l ostiga o ‘tadi.
713 yilda Qutayba bosib olgan hududlaridan 20 ming qo ‘shin
to ‘plab, qo‘shin safini kengaytiradi ham da Ustrushona va X o‘jand
orqali Farg'onaga yurish qiladi. U C hoch, X o‘jand, Kosonni zabt
etib, 714 yilda Isiijobga yurish qiladi. 751 yilda esa F arg'ona
vodiysi to ‘liq egallanib, Q oshg'argacha etib borishadi. Xuddi shu
yili xalifalik taxtiga Q utaybaning g 'an im i Sulaym on o ‘tiradi.
Sulaymonga qarshi q o ‘zg‘olon ko'targan Qutayba arab askarlari
tom onidan o'ldiriladi va shu bilan arablarning sharqqa yurishi
ham to'xtaydi.
Arablarning istilochilik yurishi 0 ‘rta Osiyo uchun bir qancha
salbiy oqibatlar keltirib chiqaradi. Yillar davom ida yaratilgan boy
m adaniy m eroslar barbod qilinib, shahar va qishloqlarga o ‘t
qo'yildi. K o'plab sug'orish inshootlarining barbod qilinishi va
m ahaliiy aholi vakillarining halifalik q o 'sh in i tarkibiga olinishi,
urushlarda berilgan q u rb o n lar oqibatida m am lakatda ishchi
kuchiga bo'lgan ehtiyoj tufayli m am lakat xo'jaligi butunlay izdan
chiqdi. M am lakatda mavjud oltin-kum ush zahiralari va boshqa
qim m atbaho buyum lar xalifalikka tashib ketildi.
M o v aro u n n ah r V III asrning o 'rtalarig a qadar, qarshilik
ko'rsatishiga qaram ay, arab xalifaligining m uhim viloyatlaridan
biri sifatida uning tasarrufiga uzil-kesil o'tadi.
Xalifa davlatni boshqarishda vazir ul-uzaro (ulug‘ vazir)ga
tayangan. Harbiy ishlar, um um an, harbiy qo'shinlar am ir ul-
um aro q o ‘li ostida edi. Xalifa turli m asalalarni devon ad-dar,
ya’ni kengashda k o'rib chiqar edi. D evon ad -d ar uchta asosiy
devonga bo'lingan, ular devon al-mashriq, devon al-m ag‘rib va
104
Do'stlaringiz bilan baham: |