3. Qo’llanmalar: "Umumiy va tarixiy geologiya" fanidan kurs ishini bajarish bo’yicha uslubiy ko’rsatma. Qarshi 2015 y

Gidrosfera. Bu qobiqning yuqori chegarasi ochiq holatdagi suv
havzalarining sathi bilan belgilanadi. Quyi chegarasi esa unchalik aniq bo‘lmay,
suvning gaz holatda bo‘lish chegarasidan (374°K) o‘tadi. Gidrosfera tarkibida turli
tabiiy xususiyatni namoyon qiluvchi tabiiy suvlarning uchta turi mavjud. Bular
okean va dengiz suvlari, quruqlik suvlari hamda muzliklardir. Oraliq holatni
yerosti suvlari tashkil etadi. Gidrosferaning umumiy massasining 1370 mln.km3
ini (86,5%) okean suvlari, 0,5 mln.km3 ni quruqlik suvlari, 22 mln.km3 ini
quruqlikdagi muzlar, 196 mln.km3 ni esa yerosti suvlari tashkil etadi.
Atmosferaga nisbatan gidrosferadagi gorizontal tabaqalanish aniq chegaraga
ega, ya’ni quruqlik suvlari asosan chuchuk, okean va dengiz suvlari esa sho‘r
suvlar hisoblanadi. Okean suvlarining har litriga 35 g tuz to‘g‘ri keladi.
Quruqlik va dengiz suvlari kimyoviy tarkibiga ko‘ra keskin farqlanadi:
dengiz suvlarida Nа+> Мg2+ > Са2+; Сl- > SО42- > НСО3-; quruqlik suvlarida Мg2+
< Nа+ < Са2+; С1- < SО42- < НСО3-. Ko‘rinib turibdiki, bu suvlarda asosiy ionlar
teskari proporsional holatdadir.
Yerning gidrosfera qobig‘idagi suvlar Quyosh nuri ta’sirida doimiy
harakatda bo‘lib, uzluksiz aylanma harakat qiladi. Aylanma harakatdagi suvlarni
quyidagi bo‘limlarga ajratish mumkin: atmosfera, okean va litosferadagi (kattiq
qobiqdagi), biogen (tirik organizm tarkibidagi) va maishiy-xo‘jalik suvlari.
Atmosfera kabi gidrosfera ham Yerdagi murakkab jarayonlarni harakatga
keltiruvchi kuchlardan biri hisoblanadi.
Biosfera - Yerning organik hayot rivojlangan qismini birlashtiruvchi
qobiqdir. Biosfera gidrosferani to‘liq, litosferaning yuqori va atmosferaning quyi
qismini qamrab oladi.
Tirik organizmlarning (biosfera) yana bir asosiy xususiyati shundan iboratki,
u har yili 3651011 t uglerodni va 15011 t suvni o‘zlashtirib, 266 mlrd. t erkin
kislorod ajratib chiqaradi. Bunda Dunyo okeanidagi biomassa atmosferadagi erkin
kislorodning asosiy generatori hisoblanadi.