№3. Pirometrlarning ishlash printsipiga qarab turlanishi

№3.Pirometrlarning ishlash printsipiga qarab turlanishi

Pirometr – bu qizdirilgan jisimning temperaturasini masofadan, kontaksiz o’lchovchi asbob bo’lib 0⁰ C dan 6 000 ⁰C bo’lgan temperaturani o’lchay oladi. Pirometrlar ishlash prinsiplariga qarab quyidagicha turlarda bo’ladi:

– radiasion pirometr;

– optik pirometr;
– spektral pirometr.

Radiasion pirometr yiguvchi linza orqali qizdirilgan jisimdan kelayotgan nurlanishni termobatareyalarga uzatib, ularda hosil bulayotgan yig’indi t.e.yu.k. ni o’lchashga asoslangan. Termopara ishga yaroqli bo’lishi uchun me’yoriy xujjatlarda ko’rsatilgan gradirovkaga ruhsat etilgan xatolik darajasida mos kelishi kerak.

Rasm–9. Radiasion pirometrning prinsipial sxemasi

1–temperaturasi o’lchanadigan ob’ekt, 2–teleskop ob’ektivi, 3, 7– diafragma, 4–termobatareya, 5–ikkilamchi elektron qurilma, 6–okulyar, 8–kuzatuvchi

Radiasion pirometrlar 600⁰C dan 2500 ⁰C gacha temperaturani o’lchaydi. Ularni asosiy kamchiligi, gradirovka shkalasini chiziqli emasligi va qizdirilgan jisim kuzatilayotgan teshikning diametri yetarli darajada katta bulishligini talab qilinishidir. Chunki vizirlash koeffisienti f=L/d ≤ 20 bo’lishi kerak. Bunga erishish oson emas. Formuladan ko’rinib turibdiki, pirometrni ob’ektga yaqinroq joylashtirish yoki kuzatish teshigini katta qilish lozim. Pirometrni ob’ektga yaqin qilinsa, u harorat yuqori bo’lgan muhitga tushib qoladi, agar kuzatish teshigini katta qilinsa jisimni qizdirilishga sarflanayotgan issiqliq tashqariga chiqib ketishi mumkin.

10–rasm. Qizdirilgan simi yo’qoluvchi optik pirometr.
1–ob’ekt, 2–ob’ektiv, 3–fokuslash tekisligi, 4–pirometrik lampa, 5–okulyar, 6–kuzatuvchi, 7–qizil yorug’lik filtri, 8–yorug’likni yutuvchi oyna, 9–elektron blok

Optik pirometrlar 80–90 yillarda keng qo’llanilgan. Uning ishlash prinsipi qizdirlgan simni yoritilganligi kuzatilayotgan qizdirilgan jism yoritilganligiga teng bo’lishi bilan qizdirilgan sim ko’rinmay qolishi effektiga asoslangan. U yordamida 100 ⁰C dan 6 000 ⁰C gacha bo’lgan temperaturani o’lchash mumkin. Pirometrda o’lchash diapozonini ortirish maqsadida maxsus yorug’lik filg’tiri o’natilgan bo’lib, uni temperaturani yuqori pastligiga qarab tanlash imkoniyati bor. Qizdirilgan simni yoritilganligini unga berilayotgan tok kuchini o’zgartirish bilan erishish mumkin. Potensiometr ruchkasining buralishi temperaturaga gradirovkalangan. Optik pirometrlar foydalanishga qulay lekin, ularning aniqlik darajasi juda past.

11–rasm. Spektral pirometrning prinsipial sxemasi.
1 – ob’ekt, 2 – ob’ektiv, 3 – filtr, 4, 6 – qaytaruvchi ko’zgu, 5, 7 – fotoelementlar, 8 – reaxord, 9 – kuchaytirgich, 10 – reversiv dvigatel, 11 – qarshilik, 12 – kuchlanish stablizatori


Spektral pirometrlar eng oxirgi yaratilgan pirometrlar bo’lib, ularning o’lchash aniqligi juda yuqori.. Ishlash prinsipi qizdiralayotgan jisimlarni nurlanish spektiri temperaturaga bog’lik ekanligiga asoslangan. Temperatura ortishi bilan nurlanayotgan jismni spektiri kichik to’lqin uzunligi tomon suriladi. Xozirgi zamon spektral pirometrlar mikroprosessorli bo’lib, ularni xotirasiga qizdirilgan jisimlarning temperaturalarini spektrlari yozib qo’yilgan. Temperaturani o’lchashda kuzatilayotgan ob’ektni nurlanish spektiri xotiradagi spektriga solishtirilib mos qiymat aniqlanadi.
Turli tarkibdagi ob’ektlar bir hil temperaturada qizdirilganda turlicha nurlanish spektrini berganligi sababli, pirometrni kullanishida maxsus tug’irlovchi koeffisient kiritiladi. Bu koeffisientlar har bir pirometrni texnik xujjatlarida ko’rsatiladi.
Xozirgi zamon ishlab chiqarish korxonalari texnologik jarayonlarni komp’yuterli avtomatlashtirish tizimlarida kuzatiladigan temperaturalarni tebranish oralig’iga qarab quyidagi tartibda birlamchi datchiklar tanlanmokda:

0 ⁰C dan 150 ⁰C gacha termoqarshiliklar;

0 ⁰C dan 750 ⁰C gacha termopara TXK(L) xromel’–kopelli;
0 ⁰C dan 1300 ⁰C gacha termopara TXA(K) nikelxrom–nikelalyuminiy;
600 ⁰C dan 2500 ⁰C pirometrlar.

Yuqorida ko’rib o’tganimizdek, birlamchi temperatura datchiklaridan olinayotgan signallar me’yoriy xujjatlarda o’z gradirovkalari bilan beriladi. Lekin datchiklarni ikklamchi raqamli o’lchash qurilmalariga ulanishining universalligini ta’minlash maqsadida datchiklarga maxsus elektron blok o’rnatilmokda. Bu elektron bloklar birlamchi datchikdan chiqayotgan elektr signallarini keltirilgan elektr signallari ÷ 5 mA, 4÷ 20 mA ga aylantirib bermoqda.

Turli tarkibdagi ob’ektlar birxil temperaturada kizdirilganda turlicha nurlanish spektrini berganligi sababli, pirometrni kullanishida maxsus tugirlovchi koyefitsient kiritiladi. Nurlanish spektiri xotiradagi spekirga solishtirilib mos kiymat aniklanadi Bu koyefitsientlar xar bir pirometrni texnik xujjatlarida kursatiladi.

Xozirgi zamon ishlab chikarish korxonalari texnologik jaraenlarni kompьyuterli avtomatlashtirish tizimlarida kzatiladigan temperaturalarni tebranish oraligiga karab kuydagi tartibda birlamchi datchiklar tanlanmokda:



termoprofil’ 50 (Infraqizil skaner)