3-modul. Tabiiy tusdagi favquloda vaziyatlar 3-mavzu. Zilzila va undan ogohlantirish, muhofazalanish tadbirlari Reja

Markaziy Osiyo davlatlari poytaxtlarida sodir bo'lgan zilzilalar tarixi
Yili 
Joyi 
Qurbonlar soni 
Kuchi 
11. 12. 1980 Toshkent 
VI – VIII 
25. 04 1966 
Toshkent 
1,600 
jarohatlanganlar 
(M=5. 3) 
VIII 
1952 
Dushanbe
VI –VII 
5.10.1948 
Ashxobod 
Qurbonlar -
90,000. Shahar 
vayron bo'lgan 
X 
2. 11. 1946 
Toshkent 
IX-X 
3. 01. 1911 
Almati 
Qurbonlar- 459. 
Shahar vayron 
bo'lgan 
IX-X 
1907 
Dushanbe
11. 07. 1889 Almati 
VII-VIII 
8. 07. 1887 
Almati 
Qurbonlar-342. 
Shahar vayron 
bo'lgan 
IX-X 
1886. 
Toshkent 
1885 
Bishkek 
VII 
1807 
Almati 
VIII-IX 
Birgina 1947-yilning oktabr oyida yuz bergan Ashxobod zilzilasi 110 ming 
kishini nobud bo'lishiga, shaharni esa 98 % vayronaga aylanishiga olib keldi. Buni 
tasavvur etish uchun o'sha vayronalar oqibatini tugatishda bevosita ishtirok etgan 
giivnhlarning so'zlarini keltirishning o'zi kifoya. «Shaharni bunday vayronaga 
aylantirish uchun 500 ta bombardimonchi samolyot kamida 6 oy davomida 
tinimsiz bombardimon qilish kerak», degan edi. 
Zilzila kuchi sunamini hosil qildi. Bu sunami Yaponiyaga juda katta talofat 
yetkazdi, 30 mingga yaqin kishini nobud bo'lishiga sabab bo'ldi. Fukusima 
shahridagi atom reaktorlaridan birini ishdan chiqardi, yong'in paydo qildi. 
Zilzilalar yong'in, suv toshqini, portlash, kimyoviy zararlanish, qor ko'chkisi, yer 
surilishlari yoki tog' o'pirilishlari, avariyalar va boshqa halokatlarni keltirib 
chiqarishi mumkin.
Zilzilalar va ular oqibatlaridan muhofazalanish 
usullari. Dunyo bo'ylab 
yuz berayotgan, ko'lanii hamda keltirayotgan talofati ortib borayotgan turli tusdagi 
tabiiy, texnogen va ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlar keng jamoatchilikni, 
davlatlar hamda yuqori nufuzga ega bo
’
lgan Xalqaro tashkilotlar e'tiborini 
tortmoqda. 
Agarda e'tibor berilsa, zilzila insonlarga unchalik katta xavf solmaydi. 
Ularning qurbon bo’lishi va yaralanishiga asosan u keltirib chiqargan ikkinchi 
turdagi hodisalar sabab. Bu baxtsiz hodisalarga quyidagilar kiradi: 

---

* binolar ba'zi qismlarining buzilishi va qulashi, g'isht parchalari, shiftdagi 
bezaklar, chiroqlarning tushib ketishi; 
* oyna parchalarining yuqori qavatdan tushishi; 
* elektr simlarining yo'llarga tushishi; 
* xonadon ichidagi og'ir buyumlarning tushib ketishi; 
* qo'rquv yoki vahima oqibatida insonlarning g'ayrioddiy xatti-harakatlari; 
* gaz quvurlarining yorilib ketishi va yong'inning paydo bo'lishi ; 
* kuchli zaharli modda obyektlarining soz holatdan chiqib 
ketishi; 
* suv omborlari va boshqa tabiiy ko'llarning buzilib ketishi; 
* yuqumli kasalliklarning paydo bo'lishi va hk.
Olimlarning fikriga qaraganda zilzila paytida jabrlanganlarning 10%
zilzila oqibatida qulab tushgan jismlar, ya'ni binolardagi o'pirilishlar, zinalaming 
buzilib ketishi yoxud shu kabi omillar sabab jabrlansa, qolgan 90% zilzila davrida 
qanday harakat qilishni bilmasligi oqibatida jabrlanar ekan. 
Zilzilalarga tayyorlanish kichik qadamlardan boshlanadi. 
Zilzilalar yuz berayotgan yoki seysmik faol hududda yashovchi kishilar 
uchun u doimiy xavf manbasi hisoblanadi. luson umri davomida hamisha o'zini 
turli xaberishini oldindan himoyalashga harakat qilgan. Uning manbasi, kelib 
chiqish sabablarini o
’
rgangan, imkon qadar bunday xavflarni yuz berishini oldini 
olgan. Buni yuqorida keltirilgan mavzularda ham aytdik. Hayotimizda ko'plab xavf 
manbalari bilan tanishmiz va ularning oldini olishga harakat qilganmiz. 
Masalan, uyimizni begonalardan muhofaza qilish uchun temir
eshik, 
oynalarga panjara qo'yamiz, signalizatsiya o
’
rnatamiz, kuzatuv kameralari 
qo'yamiz, mashinamizda xavfsizlik kamarini taqamiz. Bunday ehtiyotkorliklar biz 
uchun oddiy hol bo'lib qolgan. 
O'z xonadonini zilziladan xavfsiz qilish ham seysmik hududda yashovchi 
insonlar uchun odat bo'lishi lozim. Avvalambor biz uyimiz, ishxonamiz, 
farzandlarimiz o'qiydigan maktabdagi xavflarni aniqlab, ularni kamaytirishga 
harakatini qlishimiz lozim. Uy, ishxona, ko'cha va boshqa yerda zilzila bo'lganida 
o'zingizni qanday tutishingizni, nimalar avvaldan o'ylab oling. Bu saboq sizga 
favqulodda vaziyatlar paytida juda qo
’
l keladi.