3-Modul. Boshlangʻich ta’limda tarbiya nazariyasi

Tarbiya jarayonini boshqarish quyidagi omillar hisobiga olinganda muvaffaqiyatli boʻlishi mumkin:
– fazilatlarining rivojlanishiga koʻmaklashadigan yoki unga qarshilik qiladigan tarbiyalanuvchining shakllangan hayot tarzi;
– hayot sharoitlari;
– ommaviy axborot vositalari va targʻibot;
– shaxsga ta’sir qiladigan jamoaning taraqqiyot darajasi va hayot tarzi (qadriyatli yoʻnalishlar, jamoatchilik fikri, axloq me’yorlari, ruhiy iqlim);
– jamoa a’zolari oʻrtasida oʻzaro munosabatlar me’yorlari;
– tarbiyaning individual va shaxsiy oʻziga xosliklari.

Tarbiya usullari

Tarbiya usuli – bu tarbiyaning ma’lum maqsadlariga yerishish yoʻli.
Usul – bu tarbiyalanuvchilarning ong, iroda, hissiyot, xulq-atvoriga ularda tarbiyaning ma’lum maqsadlari orqali fazilatlarni ishlab chiqish maqsadlari bilan ta’sir koʻrsatish yoʻli.
Tarbiya usulini tanlashni belgilaydigan omillar:
1. Tarbiyaning maqsad va vazifalari.
2. Tarbiyaning mazmuni.
3. Tarbiyalanuvchilarning yoshiga xos hususiyatlari.
4. Tarbiyalanuvchi va tarbiyachi oʻzaro munosabatlarining shakllanib boʻlganlik darajasi.
5. Ta’lim olganlikning testlari - bu ta’lim mazmunining ma’lum jihatlari (qismlari) oʻzlashtirilganligi darajasini oʻlchash uchun xizmat qiladigan vazifalarning yigʻindisidir.


Tarbiya qonuniyatlari haqida tushuncha.
Tarbiya qoidasi – pedagog ta’lim va tarbiya jarayonini yaxshiroq tashkil etish maqsadida foydalanadigan boshlangʻich holat, rahbarlik asosidir. Tarbiya qoidalari oʻqituvchi, tarbiyachilarga yoʻl-yoʻriq koʻrsatuvchi qoidalar boʻlib hisoblanadi, yangi kishini shakllantirish vazifalari bilan belgilanadi. Tarbiya qoidalari Sharq va Markaziy Osiyo faylasuf-donishmandlarining fikrlari va milliy pedagogika erishgan yutuqlarga asoslanadi. Tarbiya qoidalari mustaqil xarakterga ega boʻlib, u tarbiyaning oʻziga xos xususiyatlarini va qonuniyatlarini aks ettiradi. Tarbiyaviy jarayonda bu tamoyillarga rioya qilish uning samarasini oshiradi, yaxshi natijalarga olib keladi.
Tarbiyaning mazmuni, tashkil etilishi, metodlari va ularga qoʻyiladigan talablar shu qoidalarda oʻz ifodasini topadi.
Tarbiyaning mohiyati, mazmuni, qoidalari mamlakatimizda yangicha iqtisodiy munosabat sharoitlarining oʻzgarganligi sababli kengayib bormoqda.
Tarbiyaviy jarayonni yaxshilash, uni davr talabiga javob beradigan holga keltirish uchun deyarli barcha qoidalarni, metodlarni, gʻoyalarni qaytadan koʻrib chiqishimiz, bola shaxsiga e’tiborni qaratishimiz, yillar davomida toʻplangan ijobiy tajribadan unumli foydalanishimiz zarur.
Tarbiya qoidalariga quyidagilarni kiritishimiz mumkin: Tarbiyaning ma’lum maqsadga qaratilganligi, tarbiyaning insonparvarlik va demokratiya, hayot bilan, mehnat bilan bogʻliqligi, tarbiyada ilmiy-madaniy va umuminsoniy qadriyatlarning ustivorligi, tarbiyada oʻquvchilarning yosh va shaxsiy xususiyatlarini hisobga olish, izchillik, tizimlilik, tarbiyaviy ta’sirlarning birligi va uzluksizligi qoidalari va boshqalar.