3-Modul. Boshlangʻich ta’limda tarbiya nazariyasi

Keng ommalashgan tarbiya usullari quyidagilardir:
1) Ijobiy vaziyatni yanada mustahkamlovchi tarbiya usullari;
2) Salbiy vaziyatni yanada kuchaytiruvchi tarbiya usullari;
3) Tarbiyalanuvchida ishonch hosil qiluvchi tarbiya usullari.
Ijobiy vaziyatni yanada mustahkamlovchi tarbiya usullari tarbiyalanuvchi va tarbiyachi (ota-ona, oʻqituvchi, mas’ul shaxs)lar oʻrtasidagi munosabatning yaxshilanishini ta’minlaydi. Bu turdagi tarbiya usullari sifatida tarbiyalanuvchi bilan birgalikda ma’lum faoliyatni tashkil etish (oʻyinchoqlarni birga yigʻishtirish, bolaga uning uchun murakkab sanalgan ishni bajarishda koʻmaklashish, bolani oʻylantirayotgan muammolar bilan qiziqish, unga katta ishonch bildirib, muayyan topshiriq berish) mumkin. Bu jarayonda bolaning koʻnglini koʻtaradigan, unda oʻziga nisbatan ishonchni hosil qildiradigan jumlalar (“Balli!”, “Barakalla!”, “Yashavor!”, “Juda zoʻr! Men senga ishongandim!”, “Bilaman, sen buni uddalaysan!”, “Oʻylaymanki, bu sen uchun qiyin emas!”, “Bu ishni birgalikda bajarsak qanday boʻlarkin?!” kabilar)ni ham qoʻllash maqsadga muvofiqdir.
Salbiy vaziyatni yanada kuchaytiruvchi tarbiya usullari tarbiyalanuvchi va tarbiyachilar oʻrtasidagi shunday ham yomon, salbiy munosabatni yanada yomonlashtiradi. Bu kabi tarbiya usullari sirasida tarbiyalanuvchini uning salbiy xatti-harakatlari uchun koyish, unga doʻq-poʻpisa qilish, jazolash kabilar keng qoʻllaniladi. Koʻpchilik ota-onalar ijobiy va salbiy vaziyatlarni kuchaytiruvchi tarbiya usullaridan ketma-ket foydalanadilar. Tarbiya usullarini samarali qoʻllashda eng muhimi – vaziyatni toʻgʻri baholay olish, bola holatini tushunishga harakat qilish sanaladi. Imkon qadar salbiy vaziyatni yanada kuchaytiradigan tarbiya usularidan foydalanilmagan ma’qul. CHunki, bu kabi usullar bolani ota-ona, oʻqituvchilardan uzoqlashtiradi. Bordi-yu, bola salbiy harakatlarni sodir etganda ham unga oʻz xatolarini anglashga imkon berish, ulardan toʻgʻri xulosa chiqarib olishini ta’minlash pedagogik jihatdan toʻgʻri yondashuv hisoblanadi.