3 McCarthy, O'Dell English vocabulary in use pdf

Xo‘jalik  aktivlari.  O‘z  faoliyatini  yuritish  uchun  har  qanday  korxona  xo‘jalik 
aktivlariga ega bo‘lishi lozim. 
O‘zbekiston  Respublikasi  Adliya  Vazirligidan  1998  yil  14  avgustda  475  –tartib 
raqami  bilan  ro‘yxatdan  o‘tgan  «Moliyaviy  hisobotni  tuzish  va  taqdim  etish  uchun 
konseptual  asos»ga  muvofiq  (39-  modda)  aktivlar  deganda    xo‘jalik  yurituvchi 
sub’ektning baxolash qiymatiga ega bo‘lgan va o‘z ichiga pul mablag‘lari  
va debitorlik qarzlarni olgan moddiy , shuningdek nomoddiy mulki tushuniladi.   
Aktiv  deb  tan  olish  uchun  moddiy  va  nomoddiy  mulk  quyidagi    talablarga  javob 
berishi kerak: 
•
  Qiymatga ega bo‘lishi va bu qiymat baholanadigan bo‘lishi kerak. 
•
 Egalik  qilish  huquqiga  asosan  qaysi  korxona  balansiga  kiritilgan  bo‘lsa,  shu 
korxona tomonidan nazorat qilinishi lozim. 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

 
16 
•
 Kelgusida  korxonaga  iqtisodiy  naf  keltirishi  kerak,  jumladan  korxonaning  pul 
mablag‘larini  kirimini ko‘payishiga bevosita va bilvosita hissa qo‘shishi kerak. 
•
 Yuz  bergan  xo‘jalik  operatsiyalari  natijasi  hisoblanishi  kerak,  masalan  tayyor 
mahsulot ishlab chiqarish jarayonining natijasidir. 
 
Aktivlarning harakterli xususiyatlariga quyidagilarni kiritish mumkin: 
 
•
 Jismoniy  ko‘rinishga  (shaklga)  ega  bo‘lishi  ham,  ega  bo‘lmasligi  ham    mumkin. 
Masalan,  bino  yoki  stanok  aniq  shaklga  ega,  lekinda  patent,  litsenziya,  savdo  belgisi, 
mualliflik huquqi moddiy shaklga ega emas. 
•
 Sotib olingan, bepul kelib tushgan, ishlab chiqarilgan bo‘lishi mumkin. 
•
 Korxonada  yuz  berayotgan  jarayonlarda  moddiy  asos    yoki  ularning  natijasi 
hisoblanishi  mumkin.  Masalan,  xom-ashyo  ishlab  chiqarishga  moddiy  asos,  tayyor 
mahsulot esa ishlab chiqarishning  natijasi hisoblanadi. 
•
 Boshqa  aktivlarga almashtirilishi mumkin. 
•
 Qarzlarni to‘lash uchun ishlatilishi mumkin. 
•
 Qisqa yoki uzoq  vaqt maboynida foydalanishda bo‘lishligi mumkin. 
•
 Oborotda va oborotdan tashqarida bo‘lishligi mumkin. 
 
Korxonalarning  yuqorida keltirilgan talab va xususiyatlarga javob beradigan asosiy 
aktivlariga quyidagilar kiradi: 
1.Uzoq muddatli aktivlar – 1 yildan ko‘p muddatda xizmat qiladigan va oborotda 
bo‘ladigan moddiy va nomoddiy mablag‘lari: 
•
 Asosiy vositalar- binolar, inshoatlar, mashina va mexanizmlar, transport vositalari, 
kompyuter texnikasi, mebel va boshqalar. 
•
 Nomoddiy  aktivlar  –  litsensiya,  patent,  savdo    markasi,  tovar  belgisi,  gudvil, 
mualliflik huquqi va boshqalar. 
•
 Moliyaviy  investitsiyalar    -  sotib  olingan  qimmatli  qog‘ozlar,  berilgan  kredit  va 
qarzlar, kiritilgan  pay va badallar. 
•
 Kapital  investitsiyalar    -  tugallanmagan  qurilishlarga,  harakatdagi  asosiy 
vositalarni  kengaytirish,  rekonstruksiya  va  modernizatsiya  qilishga  sarflangan, 
shuningdek  yangi  uzoq  muddatli  aktivlarni  sotib  olishga  kiritilgan  mablag‘lar,    sotib 
olingan, lekin  o‘rnatilmagan jihozlar.