3 McCarthy, O'Dell English vocabulary in use pdf

unumdorlikning 
kamayib borish qonuni
degan qonunni kashf qilishgan. 
Ularning g‘oyasi bo‘yicha har bir keyingi qilingan xarajat yoki omil oldingisiga 
qaraganda kam samara beradi va oqibatda umumiy o‘rtacha mahsulot ham pasayib 
ketadi. 
Bu qonunni ular iqtisodiyotning universal qonuni deb e’lon qiladilar va uni 
isbotlash uchun ko‘pdan-ko‘p yer bir birligiga (gektarga) sarflangan qo‘shimcha 
kapital unumdorligining pasayib borishini ko‘rsatadilar. 
Bu qonun e’lon qilinganiga 100 yildan ko‘proq vaqt o‘tdi, u davrlarda fan-
texnika yetarli rivojlanmagan edi. Bunday sharoitda u to‘g‘ri bo‘lgan. Lekin hozirgi 
fan-texnika va texnologiya tez rivojlanib, yangiliklar ishlab chiqarishga joriy qilinib 
turgan davrda bu qonunning amal qilmasligi deyarli hamma adabiyotlarda va hamma 
iqtisodchi olimlar tomonidan tan olinmoqda. 
Shunday qilib keyingi jalb qilingan omil yoki xarajat unumdorligining pasayib 
borish qonuni quyidagicha to‘rt holatda amal qilishi mumkin: 
1) ishlab chiqarishning boshqa omillari o‘zgarmay faqat bir omil to‘xtovsiz 
oshirilganda; 
2) fan-texnika taraqqiy etmaganda yoki ishlab chiqarishga jalb qilinmaganda; 
3) omillar o‘rtasidagi miqdoriy va sifatiy nisbatlar buzilganda; 
4) shart-sharoitni hisobga olmasdan xarajatlar xo‘jasizlarcha, ko‘r-ko‘rona 
amalga oshirilganda; 
Yuqorida belgilangandan boshqa holatlarda bu qonun amal qilmaydi. 
Asosiy tayanch tushunchalar 
Ishchi kuchi – insonning mehnat qilishga bo‘lgan aqliy va jismoniy qobiliyatlari 
yig‘indisi. 
Mehnat qurollari – insonning tabiatga, mehnat predmetlariga ta’sir qilishda 
vosita bo‘lib xizmat qiladigan narsalar: mashinalar, stanoklar, traktorlar, pluglar, 
qurulmalar, uskunalar va boshqalar. 
Mehnat predmetlari – bevosita mehnat ta’sir qiladigan, ya’ni mahsulot 
tayyorlanadigan narsalar (er – suv, xom ashyo, materiallar va boshqalar). 
Kapital – ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatishda ishlatilib, o‘z egalariga 
daromad keltiradigan ishlab chiqarish vositalari, tovarlar va pul mablag‘laridir. 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

38 
Yer-suv – tuproq unumdorligi, o‘tloqlar, suvlar, o‘rmon, qazilma boyliklardan 
iborat bo‘lgan va foydalanishga tortilgan tabiiy resurslar. 
Tadbirkorlik qobiliyati – insonda bo‘lgan tashabbuskorlik, tashkilotchilik, 
novatorlik, iqtisodiy xavfdan, javobgarlikdan cho‘chimaslik hislatlarining birligi. 
Ishlab chiqarish jarayoni – kishilarning maqsadni ko‘zlab amalga oshiriladigan 
faoliyati bo‘lib, iste’moli uchun zarur bo‘lgan moddiy va ma’naviy ne’matlarni 
yaratishga qaratilgan jarayon. Ishlab chiqarish jarayoni bir tomondan iste’mol 
qiymatlarini (naflilikni) yaratish jarayoni bo‘lsa, ikkinchi tomondan qiymatning 
o‘sishi jarayonidir. 
Ijtimoiy ishlab chiqarish – o‘zaro bog‘liqlikda va doimiy aloqada bo‘lgan barcha 
individual ishlab chiqarishlarning birligidan iboratdar. 
Ishlab chiqarishning umumiy samarasi – ishlab chiqarishning pirovard natijasi 
bilan unga sarflangan resurs xarajatlari o‘rtasidagi nisbat. 
Zaruriy mahsulot – ishchi va xizmatchilarning zaruriy ish vaqtida yaratilgan va 
ishchi kuchini normal holatda saqlash va qayta tiklash uchun zarur bo‘lgan mahsulot. 
Qo‘shimcha mahsulot – ishchi va xizmatchilarning qo‘shimcha ish vaqtida 
yaratilgan mahsulot bo‘lib, sof mahsulotning zaruriy mahsulotdan oshiqcha qismidir. 
Qo‘shimcha mahsulot tadbirkorlarga, mulkdorlarga va davlatga tegishlidir. 
Ishlab chiqarish funktsiyasi – ishlab chiqarish omillari bilan uning samaralari 
o‘rtasidagi bog‘liqlikni bildiradi. 
Qo‘shilgan kapital – ishlab chiqarishda mavjud band bo‘lgan kapital miqdori ustiga 
yangi qo‘shimcha ravishda sarflangan kapital, boshqacha qilib aytganda kapital 
miqdorining o‘sgan qismi. 
O‘rtacha mahsulot – jalb qilingan ishchi kuchi va kapitalning bir — birligiga 
to‘g‘ri keladigan mahsulot miqdori. 
So‘nggi qo‘shilgan mahsulot – so‘nggi qo‘shilgan omil (kapital yoki ishchi 
kuchi) evaziga o‘sgan mahsulot.