3-mavzu: Vijdon erkinligining xalqaro me’yoriy-huquqiy asoslari Reja

Dinning ijtimoiy funksiyalari.
Dinning ijtimoiy vazifalari haqidagi ta’limotni 
funktsionizm
rivojlantiradi. Funktsionizm jamiyatga ijtimoiy tizim sifatida qaraydi. 
Unda jamiyatdagi har bir element muayyan funktsiyani bajaradi. Dinning 
jamiyatda bajaradigan ijtimoiy, ma’naviy, ruhiy vazifalari quyidagilardan 
iboratdir: 
Birinchidan, har bir din o’z e’tiqod qiluvchilari uchun to’ldiruvchilik, tasalli 
beruvchilik – 
kompensatorlik 
vazifasini bajaradi. Masalan, insonda doimiy ehtiyoj 
hosil qilish hodisasini olaylik. Inson o’z hayoti, turmush tarzi, tabiat va jamiyat 
bilan bo’lgan munosabatlari jarayonida hayotiy maqsadlariga erishishi ilojsiz 
bo’lib ko’ringanida, unda qandaydir ma’naviy-ruhiy ehtiyojga zaruriyat sezadi. Bu 

---

diniy ehtiyoj bo’lib, u ma’naviy-ruhiy ehtiyojni qondiruvchi, tasalli beruvchilik 
vazifasini bajargan va bajarmoqda.
Masalan, buddaviylik dini rohiblikni targ’ib qiladi, xristianlikda esa, har bir 
xristian Iso masihning qaytishiga umid qilib, sabr-bardosh bilan hayot kechiradi. 
Islom dinida har bir musulmon dunyoda erishmagan moddiy yoki ruhiy orzu-
istaklariga oxiratda erishishga ishongan holda yashaydilar.
Ikkinchidan, din o’z ta’limot tizimini vujudga keltirgach, o’ziga e’tiqod 
qiluvchilar jamoasini, shu ta’limot doirasida saqlashga harakat qilgan va hozir 
ham shunday. Bu dinning birlashtiruvchilik – 
integratorlik 
vazifasi deb ataladi. 
Din doimo ijtimoiy, etnik, ijtimoiy va ma’naviy hayotda uzviylik, muntazamlilikni 
ta’minlash maqsadida u xalqlarning ijtimoiy hayotiga, axloqiy munosabatlariga, 
adabiyoti va san’atiga bog’langan. 
Masalan, yahudiylikda mazkur din vakillari bir mafkura atrofida bir millat va 
yagona maslak egalari bo’lib, yagona xudo Yahvening sevimli bandalari ekanligi 
uqtiriladi.
Xristianlikda diniy me’moriy, tasviriy, musiqa san’atidan foydalanib ikona 
chizuvchilar maktablari faoliyat olib boradi.
Uchinchidan, har bir din o’z qavmlari turmushini tartibga solib nazorat 
qiluvchilik – 
regulyatorlik
vazifasini bajaradi. Dinlar o’z urf-odatlari, marosim va 
bayramlarining qavmlari tomonidan o’z vaqtida, qat’iy tartibda amal qilishini 
shart qilib qo’yadi. 
Masalan, islomda kuniga besh mahal namoz o’qilishi, har hafta juma namozini 
jome’ masjidlarida ado etish va hokazolar. 
To’rtinchidan, din aloqa bog’lashlik – 
kommunikativlik
vazifasini ham bajaradi, 
ya’ni har bir din o’z qavmlarining birligi, turli dindagi kishilarning o’zaro 
aloqalari, o’zaro huquq va burchlarining borligi, urf-odat va ibodatlarni jamoa 
bo’lib bajarilishi lozimligi nazarda tutiladi. 
Beshinchidan, din qonunlashtiruvchilik – 
legitimlovchilik 
funktsiyasini ham 
bajaradi. Dinning bu funktsiyasi nazariy asosini amerikalik sotsiolog T.Parsons 
ishlab chiqqan. Uning fikricha, “har qanday ijtimoiy tizim muayyan cheklovlarsiz 
mavjud bo’la olmaydi. Buning uchun u qonun darajasiga ko’tarilgan axloq 
normalarini ishlab chiqishi kerak. Din bunday normalarni qonunlashtiribgina 
qolmay, ularga bo’lgan munosabatni belgilaydi”. 
Oltinchidan, din vazifalarining falsafiy, nazariy jihatlari mavjud. U insonga 
yashashdan maqsad, hayot mazmunini, dorulfano va dorulbaqo dunyo 
masalalariga o’z munosabatlarini bildirib turishdan iboratdir. 
Din insoniyatning ruhiy dunyosi bilan chambarchas bog’liq bo’lib, uning 
ijtimoiy hayotida doimo u bilan birga bo’ladi. Dinni o’rganish bu insoniyatni 
o’rganishdir. Din insoniyat bilan birga dunyoga kelgan. 

---