3-mavzu. Talab, taklif, bozor muvozanati

OP - Tovar birligining baxosi. OQ - Tovarga bulgan talab mikdori.



Talab egri chizigi talab konunini ifodalaydi. Talab fakat baxo omili bilangina belgilanmaydi, uning uzgarishiga kuyi- dagi omillar xam ta’sir kursatadi:

1. 
   iste’molchilar urf-odat va didlarining uzgarishi. U asosan reklamaning yoki modaning uzgarishi natijasida ruy beradi. Masalan, xozirda kompakt disklarning yaratilishi grammplastinkalarga bulgan talabni keskin pasaytirib yubordi;
   
2. 
   bir-birining urnini bosuvchi tovarlarning mavjudligi. Masalan, ikki xil bir turdagi tovar bir xil talabni kondirishi mumkin. Bu tovarlar bir-birining urnini bosuvchi tovarlar deyiladi. Bunday tovarlardan biri narxining uzgarishi, ikkinchisiga bulgan talabni uzgartiradi;
   
3. 
   tuldiruvchi tovarlar narxlarining uzgarishi. Masalan, kup turdagi tovarlar birgalikda sotib olinadi. Poyafzal bilan uning moyi biri-birini tuldiradi. SHuning uchun poyafzal narxining usishi unga bulgan talabni pasaytiradi. Binobarin, poyafzal moyiga bulgan talab xam pasayadi;
   
4. 
   tovar nafliligining uzgarishi. Masalan, sabzavot-meva- larning mavsumlarga karab iste’mol kilinishi soglik uchun foydaliligi xakidagi ma’ruza yoki reklama unga bulgan talabni oshiradi;
   
5. 
   daromadning uzgarishi. Axoli daromadlarining oshishi ularning xarid kuvvatini oshiradi, bu esa tovarlarga bulgan talabni xam oshiradi;
   
6. 
   atrof-muxitdagi uzgarishlar. Masalan, agar xavo isib ketsa, salkin ichimliklar, muzkaymokka va xona sovutgichlariga bulgan talab oshadi va aksincha;
   
7. 
   axoli sonining usishi. Masalan, axolining tugilishi darajasining usishi akusherlik xizmati, maktabgacha tarbiya, maktab tarbiyasi kabi xizmatlarga, bolalar uchun kerak maxsulotlarga talabni oshiradi va aksincha.
   

1. 
   «Taklif» tushunchasi. Taklifning uzgarib turishiga
   

ta’sir etuvchi omillar
Taklif - ishlab chikaruvchilar tomonidan ishlab chikarilgan va muayyan paytda bozorga chikarilgan yoki keltirish mumkin bulgan jami tovarlar va xizmatlar mikdoridir. SHuningdek, taklif ishlab chikaruvchi ma’lum vakt ichida ishlab chikarishga kodir bulgan narxning xar bir darajasida bozorga sotishga chikaradigan maxsulotlar mikdorini kursatadi. Narx uzgarishi bilan sotishga chikariladigan maxsulot mikdori xam uzgarishi sababli talab va taklifning xam bir kator mukobil variantlari mavjud buladi.
Bozordagi tovarlarning baxosi fakat talabga boglik bulmay taklifga xam boglik buladi. Ya’ni bozordagi tovarlarning mikdori xam ma’lum darajada baxoning shakllanishiga sabab buladi. Narxning muayyan darajasida talab va taklif mitsdori bir-biriga mos kelgan uolat bozor muvozanati deyiladi. Taklif - bu bozorga sotish maksadida keltirilgan yoki keltirilishi anik bulgan maxsulotlar mikdoridir. Taklifning baxoga nisbatan yoki baxoning taklifga nisbatan uzgarishini kuyidagi jadval orkali ifodalash mumkin:
2-jadval

Alouida ishlab chikaruvchining maxsulot taklifi

1 kg un narxi (sum)	Taklif kilinadigan un mikdori (kg)
1500	60
1400	50
1300	35
1200	20
1100	5

Jadvaldan kurinib turganidek, maxsulotga kuyilgan baxo kanchalik yukori bulsa, bozorga keltirilayotgan maxsulot mikdori xam shuncha kup buladi. Demak, tovarning baxosi bilan xaridorga taklif kilinayotgan maxsulot mikdori urtasida tugri munosabat mavjuddir. Bu boglanish taklif egri chizigi orkali ifodalanadi va taklif konuni deyiladi.