3. Mavzu: Suv havzalarida ekoligik tizim. Tabiiy suvlarning tarkibi, sifat ko'rsatkichlari va ifloslanishi. Reja

2. Suvning sifatini belgilovchi zarrachalar.

Kremniy tabiiy suvda H2SiO2 kislotasi shaklida bo‟lib, anion HSiO3 va kolloid holatda bo‟ladi.

Sulfat ioni SO4 er osti suvlarida bir muncha ko‟p tarqalgan bo‟ladi. Suvni SO4 bilan boyitadigan jism

tabiatda ko‟p tarqalgan gipsdir CaSO4.

Xlor ioni miqdori dengiz va ko‟l suvlarida ko‟p miqdorda bo‟ladi. Xlorning NaCl holatida

ajralib chiqishi suvning uzoq vaqt quyosh ta„sirida bug‟lanishidan hosil bo‟ladi.

Karbonat birikmalari tabiiy suvlarda karbonat kislota H2CO3, bikarbonat НСО3, karbonat СО3

va uglerod ikki oksid СО2 ko‟rinishida bo‟lib, bu birikmalar suv tarkibida eng ko‟r uchraydi.

Azot birikmalari suvda asosan nitrit HNO3, nitrat HNO2 hamda ammiak NH3 holatida

uchraydi.

Organik birikmalar suvda o‟simlik va torf mahsulotlarining biologik va kimyoviy

parchalanishidan paydo bo‟lib, gumus moddalar deb ataladi. Bu moddalar suvga ko‟kish rang berib

turadi.

Suvning sifat ko‟rsatkichlari

fizik hamda kimyoviy

ko‟rsatkichlarisha bo‟linadi. Fizik

xossalariga xarorati, ranggi, ta„mi, xidi va loyqaligi kiradi. Kimyoviy ko‟rsatkichi tarkibidagi

kimyoviy moddalarning kam yoki ko‟pligi bilan xarakterlanadi.

Suvning issiqlik elektr stantsiyalarida ishlatishni belgilovchi asosiy ko‟rsatkichlariga: tarkibidagi

muallaq dag‟al zarrachalar, quruq qoldiq, mineral qoldiq, umumiy qattiqligi, umumiy ishqorligi va

oksidalanishi kiradi.

Muallaq dag‟al zarrachalar tabiiy suvlarda ko‟p miqdorda bo‟lib, suvning loyiqaligini oshiradi.

Tajribada loyiqalikni tiniqlik tushunchasi orqali belgilab, suvning tiniqligini aniqlash uchun 30 sm.

Li silindr idishga suv solinib, silindr tagiga qalinligi Yo mm bo‟lgan xarflar quyiladi. Yuqoridan

qaraganda shu xarflar aniq ko‟ringuncha suv qo‟shib boriladi. Harflarni suv ostidan sizish mumkin

bo‟lgan va mm da o‟lchangan

balandlik

suvning tiniqligini bildiradi. Suv tarkibidagi dag‟al

zarrachalar miqdorini aniqlash uchun ma„lum hajmdagi suv qolgan cho‟kma 1050С da quritilib,

tarozida tortiladi. Filtrning cho‟kma bilan va sof og‟irligi farqi suvdagi dag‟al zarrachalar miqdorini

bildiradi. Ular mg/l yoki g/m3 larda o‟lchanadi. Bu zarrachalar miqdori bahor oylarida ko‟payib

suvning har metriga 500-800 mg gacha bo‟ladi.

Quruq qoldiq. Suvdagi organik va anorganik hamda kolloid birikmalarning umumiy miqdori

bilan belgalanadi. Quruq qoldiq tarkibiga suvdagi erigan gazlar, 1000S dan past xaroratda eriydigan

NSO‟3 ioni, ammiyak NH3 kabi moddalar kirmaydi. Quruq qoldiq miqdorini aniqlash uchun suvni

qog‟oz filtrdan o‟tkazilib, uni 1100S xaroratda bug‟lantirib, hosil bo‟lgan qoldiqni doimiy og‟irilikda

qolguncha shu xaroratda quritiladi.

Mineral qoldiq deganda suv tarkibidagi barcha kationlar, anionlar va oksidlarning umumiy

miqdori tushuniladi va mg/l da o‟lchanadi.