3-mavzu: O’rta asrlar tarix falsafasi

3-MAVZU: O’rta asrlar tarix falsafasi
Asosiy savollar:
1. Xristianlikning vujudga kelishi va shakllanish davri. Xristianlik, uning davlat mafkurasiga aylanishi.
2. Ilk xristian falsafasi: apologetika va patristika
3. Avreliy Avgustin asarlari va ta’limoti
4. Dunyo va insonning o’rta asrlardagi tushunchalari.
5.O’rta asrlarda fikrlashning ramziyligi.
6.O’rta asr tarixiy bilimlarning tuzilishi.
Mavzuga oid tayanch tushuncha va iboralar: Xristian dunyoqarashining ta’siri. Avliyo Avgustin – “Xudo shahri to’g’risida”. (“Ilohiy shahar to’g’risida”). Ilohiy olam va inson dunyosi. Muqaddas tarix va dunyoviy tarix. “Ikki shahar” to’g’risida ta’limot. Vaqt haqida tasavvur. Taraqqiyot g’oyasi. Xristian tarixshunosligining tavsifiy xislatlari. Dunyo va insonning o’rta asrlardagi tushunchalari (ko’rinishlari). O’rta asr kosmosi. Abadiyat va vaqt to’g’risidagi o’rta asr tushunchalari. Jamiyat va shaxs. O’rta asrlarda fikrlashning ramziyligi. O’rta asr tarixi teologiyasida taraqqiyot g’oyasi.


1.Xristianlikning vujudga kelishi va shakllanish davri. Xristianlik, uning davlat mafkurasiga aylanishi.
Rim imperiyasi parchalanib, uning o’rnida o’rta asr G’arbiy yevropa sivilizatsiyasi yuzaga kelgunga qadar o’ziga xos o’tish davri sodir bo’ldi. O’tish davrida yangi sivilizatsiya ma’naviyati va mafkurasi asoslari shakllandi. Eski dunyoning majusiy ma’naviyati uning dunyoqarashi va tafakkur tarzi Rim imperiyasi tanazzulga uchragan vaqtda mavjud bo’lgan ijtimoiy mafkuraviy va axloqiy muxitga zid kelganligi uchun turli elatlar va etnik guruxlardan tashkil topgan fuqarolar va qullarning ma’naviy ma’daniyatining yani sivilizatsiya kurtaklari bo’lgan xristian ma’naviyati, dunyoqarashi va falsafasiga o’z o’rnini bo’shatib berishi davr taqozosi bo’lishi bilan birgalikda uning shakllanishiga majusiy madaniyat va ma’naviyat an’analari qattiq qarshilik ko’rsatadi. Rim imperatorlari bu kurashda ijtimoiy siyosiy va ma’naviy – tashkiliy ta’qib qilish usullarini qo’lladilar. SHarqdan kelgan dinlarning tarqalishi imperiyaning o’zida turli bid’atchi diniy yo’nalishlarning faoliyat ko’rsatishi ma’naviy va mafkuraviy vaziyatni yanada murakkablashtirdi. Mana shunday sharoitda xristianlik inson va jamiyatni ma’naviy poklikka, ruhiy kamolotga olib boradigan ta’limot ekanligini asoslash shu ta’limotni ximoya qilish, ya’ni apologik (yun. Oro logia – biron narsani yoki kimsani himoya qilish) tadbir ko’rish ehtiyoji tug’ildi.
II va III asrda xristianlik tarixida apologetika yoki apologetlar davri vujudga keldi. Apologetika so’zining lug’aviy ma’nosi himoya qiluvchi demakdir. YA’ni xristian diniy aqidalarini turli xujumlardan himoya qilishdir. Apologetlar davlatining xristianlikka nisbatan dushmanligini bartaraf qilishga intilishi bilan birgalikda o’zlarining asarida xristianlik ta’limotini asrashga qolaversa, Rim saltanatini oqlab bo’lmasligini ko’rsatishga harakat qildilar. Afinada Misrlik oilada tug’ilgan Kliment xristian falsafasini ishlab chiqishga harakat qilgan apologetlardan biridir. U platonizm va stoitsizmni chuqur o’rgangan, xristianlikni qabul qilganidan keyin ham falsafaga nisbatan hurmatini saqlagan. Uning fikricha yunon falsafasini xristianlik bilan shunday sog’lomlashtirish kerakki, undaki har bir odam xristian falsafasini qimmatini ko’ra olsin va yana shuni ta’kidlaydiki, falsafa xristianlikka, xususan ilohiyot ilmiga muqaddima bo’lishi mumkin, xolos.
Falsafani xristian e’tiqodiga nisbatan muqaddima ekanligi, deydi. Kliment, Iso Masihning o’zi tomonidan belgilangan insonlarni qutqarish uchun tanada mujassamlanib kelguniga qodir Iso Masih yahudiylarga qonun va ellinlarga falsafa berdi. SHu bilan xristian olamini qutqaruv ishiga tayyorladi. Xristian diniy-falsafiy taraqqiyotining yanada rivojlanishi bosqichi III-V asrlarga to’g’ri keldi. Bu davrda rivojlangan patristikada (patristikaning lug’aviy ma’nosi “ota”ni anglatib, bu nom ko’pincha xurmat ma’nosida harbiy yepiskoplarga berilgan) o’zgacha g’oyaviy va mafkuraviy vazifalar turgan edi. Patristika davrida xristian ilohiyotini tartiblashga xarakat qilgan cherkov otalari tomonidan ikki sobor Ilkiy (325 – yil) va xalkidan (451- yil) oralig’ida birinchi muxim asarlar yozildi. SHarqda ulardan biri Ioan Zlotust (347-407) dir. G’arbda esa cherkovning eng yirik otasi Avreliy Avgustin bo’lib, muqaddas (Blajenniy) deb nom olgan edi (354 – 430).