3-мавзу. Олий мактаб дидактикаси. Дидактика ҳақида умумий тушунча. Ўқиш/ўқитиш моҳияти, структураси ва юритувчи кучлари

3. Жузъий-методик принциплар. 
Улар муайян ўқув предметининг ўзига хослигини ҳамда уни фарқловчи 
хусусиятларни акс эттиради. Бу принциплар предмет гнесологиясини 
кўрсатади, ушбу ўқув фанининг асосини ташкил қилувчи воқеликлар ва 
билимлар ички боғланишларининг хусусиятларини ажратиб кўрсатади. Ўрта 
махсус ва олий ўқув муассасалари 
ўқитувчиларининг илмий тадқиқотлари ва 
ўқув фаолиятининг бирлиги принципини
кетма-кет амалга оширадилар. 
Ўқув фанларининг бир-бирига боғлиқлиги принципи
таълим ва ўқитиш 
мазмунини танлашдаги интегратив ёндашувлар асосини ташкил қилади. У 
ўқув фани мазмунида табиатда мавжуд бўлган ва замонавий фанлар уларни 
кашф этган ўзаро боғланишлар кўрсатилиши кераклиги билан тавсифланади. 
Ўқув фанлариаро боғланишлар фанлараро боғланишларнинг ўзига хос 
эквиваленти вазифасини ўтайди, уларнинг асосида илмий билим интеграцияси 
ва дифференциацияси ётади. Тизимлараро ассоциациялар тузилмаси ўқув 
фанлариаро боғланишларнинг психологик асоси бўлиб бормоқда, улар турли-

---

туман предметларни ва реал дунёдаги предметларни қарама-қаршиликлар 
бирлиги ва курашида акс эттиришга имкон беради. Ўқув фанлариаро 
боғланишлар принципи талабаларга ҳар хил ўқув фанларидан олган 
маълумотларни бир-бири билан солиштириш, уларни бир-бири билан боғлаш 
ва у ёки бу педагогик воқеликнинг маълум тасвирини яратишга имкон 
туғдиради. 
Ўқитишни индивидуаллаштириш ва дифференциялаштириш принципи 
ҳар хил ташкил қилинади. Бу ҳам ўқитишда индивидуал ёндашув ва 
жамоавийликни биргаликда олиб бориш принципи ва ҳам шахс ва жамият 
манфаатларининг ўзаро боғлиқлиги принципи ва ҳам ўқитишнинг жамоавий 
тавсифга эгалиги ва ўқиётганларнинг шахсий ҳаётий тажрибаси принципи ва 
ҳ.к. 
Ўқитишни индивидуаллаштириш ўқитувчи ўқиётганларнинг шахсий 
хусусиятларига таянган ҳолда ўқитиш методлари, воситалари ва шаклларини 
танлашини назарда тутади. 
Ҳозирги шароитда ўқитишни индивидуаллаштиришнинг шаклларидан 
бири – талабаларнинг мустақил ишидир, у ўқитувчига мураккаблаштирилган 
тавсифдаги топшириқлар бериш, индивидуал ишни ўқув фаолиятининг бошқа 
шакллари билан интеграллаштириш имконини беради. 
Талабаларнинг 
илмий-тадқиқот 
фаолияти 
ҳам 
ўқитишни 
индивидуаллаштириш шаклига киради, чунки айнан шундай иш 
талабаларнинг билиш ва касбий қизиқишларини тўлиқ қондириш имконини 
беради, уларни ижодий излашга йўналтиради, тадқиқот қобилиятларини 
намоён қилиш учун комфортли шароитларни яратади. 
Тарбияловчи ўқитиш принципи
ўқитувчи ўқув машғулотида бўлажак 
профессионал шахсини тарбиялаш масалаларини қўяди ва уларни ечишга 
ҳаракат қилади. Ҳам муайян ўқув фани мазмуни ва ҳам ўқитувчи шахси 
талабаларга тарбияловчи таъсир ўтказади. Ўқув фани мазмунининг 
тарбияловчи аҳамияти шундаки, ўқиётган ўз онгида педагогнинг идеал 
моделини яратишга қодир бўлади. Ўқитувчи шахси талабалар учун ўзига хос 
эталон бўлиб хизмат қилади, унга қараб талаба шундай идеал моделни қуради. 
Ўқитишнинг тарбиявий потенциали талабаларнинг ўқув фаолиятининг 
ҳар хил турларида иштирок этишлари йўли билан реализация қилинади, бунда 
ўқиётганларда меҳнатга муносабат турли умумўқув ва касбий маҳорат ва 
кўникмаларни шакллантириш туфайли ҳосил бўлади.