3-mavzu. Korrupsiya va uning asosiy ko’rinishlari. Korrupsiyani bartaraf etishning asosiy yo’nalishlari. Reja: 1

O‘zbekistonda  korrupsiyaga  qarshi  kurashishda  “compliance  control“  tizimi  joriy 

etiladi

.  O‘lchov  usullari  orasida  eng  keng  tarqalgani  korrupsiyani  idrok  etishni  baholashdir 

(masalan,  Transparency  International  tashkilotining  korrupsiyani  idrok  etish  indeksi,  Jahon 

bankining korrupsiyani boshqarish indeksi). Ushbu usul mamlakat ekspertlari va aholi o‘rtasida 

mamlakatda  korrupsiya  holati  to‘g‘risida  so‘rov  o‘tkazishni  nazarda  tutadi.  Shu  bilan  birga, 

ushbu usulning noqulayligi shundaki, jamoatchilik va ekspertlarning fikrlariga taqdim etayotgan 

ma’lumotlarining  ochiqligi  va  sifati  mamlakatlar  va  vaqt  oralig‘ida  turlicha  bo‘lgan  ommaviy 

axborot vositalari ta’sir qilishi mumkin. 

O‘lchashning  yana bir keng tarqalgan usuli  – bu korrupsiyani baholash bo‘yicha so‘rov 

usuli (masalan, Transparency International tashkilotining global korrupsiya barometri va Jahon 

bankining  biznes  so‘rovi).  U  mamlakatda  korrupsiya  muammolari  bilan  bog‘liq  tajribasi 

to‘g‘risida  firmalar  va  aholi  orasida  so‘rov  o‘tkazishni  o‘z  ichiga  oladi.  Yuqoridagi  usulning 

kamchiliklari  –  ba’zi  respondentlarning  davlat  organlarida  korrupsiya  bo‘lishidan 

manfaatdorligidadir, shuning uchun ular korrupsiya holatlari to‘g‘risida xabar bermaslikni lozim 

tutishlari mumkin. 

Korrupsiyani  bevosita  kuzatish  ham  korrupsiyani  baholash  usullaridan  biri  sifatida 

qo‘llaniladi.  Masalan,  Indoneziyada  to‘qqiz  oy  davomida  tadqiqotchilar  yuk  mashinalari 

haydovchilarini  kiyimini  kiyib,  odatiy  yo‘nalishlar  bo‘ylab  yuk  mashinalari  haydovchilarini 

kuzatib  borishgan  va  yuk  mashinalari  haydovchilari  politsiya  nazorat  punktida  to‘xtaganlarida 

qancha  to‘lashganini  qayd  etib  borishgan.  300  tadan  ortiq  sayohatlar  davomida  ular  6000  dan 

---

ortiq  noqonuniy  to‘lovlarni  kuzatishgan.  Natijada,  noqonuniy  to‘lovlar  umumiy  sayohat 

xarajatlarining 13 foizini tashkil etganligi ma’lum bo‘lgan. Ushbu usulning noqulayligi tegishli 

tadqiqotlarni o‘tkazish uchun ko‘p vaqt va moliyaviy xarajatlarni talab qilishidadir. 

Korrupsiyani  ajratish  bo‘yicha  baholash  hisobot  nazorati  organlari  tomonidan  amalga 

oshiriladigan hisobot xarajatlari va amalda ishlatilgan xarajatlarni taqqoslashni o‘z ichiga oladi. 

Ushbu usulning kamchiliklari shundaki, inspeksiya organlari xodimlarining o‘zi pora olishga va 

o‘g‘irlikni  yashirishga  moyil  bo‘lishi  mumkin. 

Korrupsiya  harakatlarini  aniqlashning  turli  xil 

bilvosita  usullari  ham  mavjud  bo‘lib,  ular  bo‘yicha  korrupsiya  holatlari  korrupsiyaga  bevosita 

aloqador bo‘lmagan ma’lumotlardan foydalangan holda aniqlanadi.