3-Mavzu: Kompyuter tarmoqlarining turlari. Ularning klassifikatsiyasi Reja

Liniyalarning tuzilishi: nuqtaga-nuqta va ko’p nuqtali.
Liniyalar tuzilishi, yoki Aloqa liniyalari orqali uzatishning ikki turi mavjud: nuqtaga-nuqta va ko’p nuqtali.

• 
  Nuqtaga-nuqta. Bu usulda ma’lumot junatuvchi va qabul kiluvchi qurilmalar bevosita bir-biriga ulanadi. Masalan, terminal va markaziy kompyuter shunday ulanadi. Bu xususiy(alohida foydalanuvchiga tegishli bo’lgan) ma’lumotni saklangan xolda bitta qurilmadan ikkinchisiga uzatish usulidir. Bunaka liniya jamoaviy yoki xususiy bo’lishi mumkin.
  
• 
  Ko’p nuqtali. Bu yagona liniya bo’lib, bir nechta kommunikatsiya qurilmalarini bitta kompyuterga ulaydi. Bunaqa liniyada, ko’pincha, bitta qurilma, masalan, terminal, xoxlagan paytda ma’lumotni uzata(qabul qila) oladi.
  

Ketma-ket va parallel ulash.
Ma’lumot ikki xil usulda uzatiladi: ketma-ket va parallel signallar yigindisi kurinishida.

• 
  Ma’lumotni ketma-ket uzatish. Bu usulda bitlar bitta-bitta, biri ikkinchisida keyin uzatiladi. Ketma-ket uzatish ko’pincha buralma juftli telefon liniyalari orqali amalga oshiriladi. Bu usul ko’pgina liniyalarda, modemlar, sichkonchalarda xam qo’llaniladi. Kompyuterga ulanuvchi modem kartasi(platasi) odatda ketma-ket portga ulanadi.
  
• 
  Ma’lumotni parallel uzatish. Bunday uzatishda ma’lumot qismlarga ajratilib, bu qismlar alohida liniyalar orqali bir vaqtda uzatiladi. Parallel liniyalarda ketma-ket liniyalarga nisbatan ma’lumot ancha tez uzatiladi. Ammo bu usulda kabel uzunligi 15 fut(5 metr) gacha bulishi mumkin, xolos. Shuning uchun bu usulda ma’lumot, masalan, protsessordan printerga uzatiladi.
  

Uzatish yo’nalishlari va rejimlari.
Ma’lumot oqimi yo’nalishlari: simpleks, yarim dupleks va to’liq dupleks.
Ikkita ma’lumot almashinish uchun ulangan kompyuterlar urtasida ma’lumot almashinish uch xil usulda amalga oshiriladi: simpleks, yarim dupleks va to’liq dupleks.
-Simpleks uzatish. Bunday uzatish turida ma’lumot fakat bir tomonga karab okadi. Bunga an’anaviy televideniyeni misol keltirish mumkin: ma’lumot doim uzatish stantsiyasidan televizion antennalarga uzatiladi. Teskari yo’nalishda xech qanday signallar uzatilmaydi. Ba’zi kompyuterlashgan ma’lumot yiguvchi qurilmalar xam shu printsip asosida ishlaydi(masalan, yer kimirlashi parametrlarini ulchaydigan seysmograf).
-Yarim dupleks uzatish. Bu usulda ma’lumot ikkala yo’nalishda xam uzatilishi mumkin, ammo bir vaqtda bu yo’nalishlardan biri orqaligina ma’lumot uzatilishi mumkin. Bu usul ma’lumot almashinish uchun eng keng ishlatiladi.
-To’liq dupleks uzatish. Bu usulda ma’lumot bir vaqtda ikkala yo’nalish bo’yicha xam uzatilishi mumkin. Telefon yordamida gaplashishni bunga uxshatish mumkin. Bunday ma’lumot almashinish usuli yirik kompyuter tizimlarida qo’llaniladi. Bu usuldan ba’zi yangi modem turlarida va Microsoft Netmeeting kabi programmalar bilan ishlayotganda xam foydalanish mumkin.