3-мавзу. Жаҳон иқтисодиётни глобаллашувининг ҳаракатлантирувчи кучлари, белгилари ва шакллари. Жаҳон иқтисодиётини глобаллашув омиллари ва ривожланиш босқичлари

3.4-расм. Глобаллашувнинг асосий жиҳатлари¹⁵
Халқаро капитал ҳаракати унинг барча иштирокчиларига даромад келтиради. Хорижий инвесторлар халқаро миқѐсдаги бозорларга кириш орқали таваккалчиликнинг диверсификациясига эришиб, жаҳон миқѐсида даромад олиш имкониятини қўлга киритадилар. Одатда инвестиция қабул қилувчи давлатларда фоиз ставкалари даражалари юқори бўлиб, бу инвесторларнинг ўз капиталларини юқорироқ фойда миқдорини таъминловчи ҳудудларга йўналтиришига туртки бўлади.
15 Xodiyev B., Shodmonov Sh. Iqtisodiyot nazariyasi (darslik). – T., «Barkamol fayz-media» nashriyoti, 2017.

43

Маълумки, ўтиш даври иқтисодиѐти мамлакатларида миллий хўжалик тизимини такомиллаштириш, шунингдек ишлаб чиқариш ва экспортнинг

диверсификациялашувига эришиш мақсадида мавжуд тармоқларни ривожлантириш ва янгиларини яратишга эҳтиѐж баланд.

Бундай шароитда жаҳон капитал бозорига чуқур интеграциялашув ушбу мамлакатлар учун иқтисодиѐтни ислоҳ қилиш ва ўсиш суръатларини жадаллаштириш, молиявий тизимни барқарорлаштириш ҳамда миллий валюта ва банк тизимини мустаҳкамлаш каби масалаларни ҳал қилишда инвестицияларни кенг жалб қилиш орқали жаҳон молия бозорлари афзалликларидан самарали фойдаланиш имкониятини беради.

Инвестиция жалб қилиш натижасида иқтисодий ўсиш суръатларини ошириш капиталнинг қайси шаклда кириб келишига кўп жиҳатдан боғлиқдир. Бевосита хорижий инвестициялар кўринишидаги халқаро капитал ҳаракатида иштирок этиш устуворлигини белгиловчи омиллардан бири - бу трансмиллий компанияларнинг интеллектуал мулки бўлмиш илғор технологияларнинг жаҳон бозорида тўғридан-тўғри сотилмаслиги бўлиб, ўтиш иқтисодиѐти мамлакатлари бундай имкониятга фақатгина бевосита хорижий инвестицияларни жалб этиш орқалигина эга бўлишлари мумкин.

Бу жиҳатдан бевосита хорижий инвестицияларнинг ўтиш иқтисодиѐти мамлакатлари учун афcал хусусиятлари: ҳамкор трансмиллий компанияларнинг мавқеи, уларнинг хом ашѐ етказиб берувчилар билан алоқаси, тайѐр маҳсулот сотув каналлари, жаҳон бозори доирасида маркетнинг тадқиқотлари, бошқарув малакаси ва ишлаб чиқариш сирлари, шунингдек, кадрлар тайѐрлаш дастурларидан иборат бўлиб, бу ва бошқа омиллардан оқилона фойдаланиш миллий иқтисодиѐт самарадорлиги ва рақобатбардошлиги даражасининг ошишига олиб келмоқда.

Мамлакатда хорижий инвестициялар иштирокидаги корхоналарнинг ташкил этилиши эркин рақобат муҳитини яратиш орқали товар ва хизматлар сифатини ошириш, ишлаб чиқариш таннаихини пасайтириш ва авваллари бозорнинг маҳаллий ишлаб чиқарувчилар томонидан монополлаштирилган тармоқларида товар ва хизматлар сифат стандартларининг ошишига олиб келиши мумкин.

Товар ва хизматлар эркин савдоси глобаллашувнинг муҳим жиҳатидир. Маълумки, миллий иқтисодиѐтнинг нисбий афзалликларга эга тармоқларда ихтисослашуви ва халқаро савдода иштирок этиши аҳоли даромадлари ва фаровонлиги ошишининг қўшимча манбаи бўлиб ҳисобланади. Фан-техника ютуқларидан фойдаланиш натижалари халқаро савдо орқали бошқа мамлакатларга билвосита ва тўғридан-тўғри тарқалади. Тўғридан-тўғри тарқалиш фан-техника ютуқларини ўзида мужассам этган технологияларнинг жаҳон бозорида сотилганида ва бошқа мамлакатлар уларни харид қилганида содир бўлади. Билвосита тарқалиш янги техника ва технология ишлаб чиқилган мамлакат экспорт тармоқлари самарадорлиги ошганида ва товарлар сифатининг яхшиланганида рўй беради.

44

3.