3-mavzu: Ikkinchi jahon urushidan keyingi davrdan bugungi kungacha Markaziy Yevropa davlatlari. Reja

5. Buyuk Britaniyaning tashqi siyosati.

Buyuk Britaniya ananaviy ravishda Yevropa va jahon siyosatida alohida o‘rin tutaredi. Buyuk Britaniya quruqlikda sodir bo‘lgan o‘rush harakatlarda kamdan kam ishtirok etgan, ammo diplomatik kurash jarayonida doimiy ravishda eng yetakchi kuch sifatida o‘rin egallagan. Buyuk Britaniyaning tashqisiyosiy faoliyatdagi katta tajribasi uzoq vaqit davomida Yevropa qittasida yetakchilik qilishga imkon berardi.

Ikkinchi jahon urushidan so‘ng vaziyat o‘zgardi. Jahon siyosatida yetakchilik qilish AQSH qo‘liga o‘tdi, Yevropada ham Buyuk Britaniya o‘zining ilgarigi mavqeyini yoqotdi. Xalqaro munosabatlar maydonida Buyuk Britaniya AQSHning eng asosiy sherikchi davlatga aylandi. Shuningdek, u G‘arbiyYevropada asosiy davlatlardan biri sifatida o‘rin egalladi. Buyukbritaniya va AQSH o‘rtasida “mahsus munosabatlar” o‘rnatildi, ya`ni bo‘ysunish va moliyaviy-iqtisodiy qaram munosabatlari, bunday munosabat­lar ayniqsa urushdan keyingi yillariga hos edi.

Yevropa kittasiga nisbatan Buyuk Britaniya G‘arbiy Yevropa bloklari­ning (NATO, G‘arbiy Yevropa ittifoqi) ishtirokchisi bo‘lishiga qaramasdan o‘zoqlashish siyosatini qo‘lladi. Buyuk Britaniya Fransiya va GFR bilan yaqinlashish masalasiga nixoyatda extiyotlik bilan yondasharedi. Fransiya esa aksincha Buyuk Britaniya va AQSH o‘rtasidagi yaqin hamkorlik aloqalariga nisbatan extiyotkorlik bilan yondashgan, chunki Angliyani AQSHning “troyan oti” deb hisoblagan. Shu sababga ko‘ra Fransiya 1973 yilga qadar Buyuk Britaniyani integratsion guruh - Yevropa iqtisodiy hamjamiyatiga a’zo bo‘lib kirshiga to‘sqinlik qilgan.

YAdroviy qurollanish sohasida Buyuk Britaniya mahsus pozitsiyani egalladi. Fransiya kabi, britaniya hukumati, qaysi partiya bo‘lishidan qattiy nazar, Buyuk Britaniya o‘zining yadro (quruqligda, dengizda va osmonda joylashtirilgan) quroliga ega bo‘lish huquqini talab qilib chiqdi.

Buyuk Britaniya Koreya urushining ishtirokchisi bo‘ldi va bunda tashqari AQSH va BMTning bir necha aksiyalarida ishtirok etdi.

Buyuk Britaniya 1991 yil Yevropa iqtisodiy hamjamiyatining Maastrixt uchrashuvida ishtirok etib G‘arbiy Yevropada integratsiyasini shakllan­tirish­da va XXI asr boshida siyosiy, iqtisodiy va moliyaviy ittifoqni yuzaga kelish jarayonida qatnashishi muhim tarixiy ahamiyatga ega bo‘ldi. Uning bunday harakati endilikda britaniya siyosati atlantik (AQSHga qaratilgan) yo‘nalishidan Yevropa yo‘nalishiga qaratilganidan dalolat berar edi.

Buyuk Britaniyaning SSSRga va sotsialistik davlatlarga bo‘lgan munosabati o‘zini tortib turish pozitsiyasini qo‘llagan bo‘lsada ayrim hollarda ular o‘rtasida diplomatik mojarolar ham yuzaga kelgan.

SSSR va sotsialistik tizim parchalanib ularning o‘rnida demokratik tartibga asoslangan yangi mustaqil davlatlar yuzaga kelganidan so‘ng, Buyuk Britaniya ularning har biri bilan zamonaviy xalqaro munosabatlar prinsipiga asoslanib teng huquqli diplomatik munosabatlar o‘rnatib o‘zaro ma’nfaatli hamkorlik aloqalarini yo‘lga qo‘ydi.