3-mavzu. Ijtimoiy sohadagi isloxotlarni chuqurlashtirish. Xavfsizlik, millatlararo totuvlik va diniy bag’rikenglikni ta’minlash

КаримовИ.А.Ўзбекистон 

XXI 

асрбўсағасида: 

хавфсизликкатаҳдид, 

барқарорликшартлариватараққиёткафолатлари .Т.6 –Т.: Ўзбекистон, 1998. 227-бет.  

6

Турсунов А. С. Ўзбекистон Республикаси Контституцияси ва ташқи сиёсат.-Т.: ТДЮИ, 

2005. 21-бет.  

3

 Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. –Т.: Ўзбекистон, 1992.   

7

  Мазкур  принцип  Европада  Хавфсизлик  ва  Ҳамкорлик  Кенгашининг  (ЕХҲК)  1975  йилги 

Якунловчи ҳужжатидан ўрин олган тамойиллар Декларациясида акс эттирилган  

---

yuzaga keldi va xalqlarning urushdan keyin xalqaro munosabatlarni adolatli asosda o’rnatishga 

bo’lgan intilishlari va umidlarini aks ettirdi. Bu ob’ektiv qonuniyat birinchi marta xalqaro huquq 

printsipiga aylandi va BMT Nizomida (IV bo’lim 2-modda) mustahkamlab qo’yildi. O’zbekiston 

uchun  bu  printsip  alohida  ahamiyatga  ega.  Birinchi  Prezidentent  I.Karimov  birinchi  chaqiriq 

Oliy  Majlisning  birinchi  sessiyasida  alohida  ta’kidlaganidek:  “...O’zbekiston  urush,  harbiy 

mojarolarning oldini olishga qaratilgan har qanday tashabbusni qo’llab quvvatlashga tayyor”

8

.  

“Chegaralarning  dahlsizligi”  printsipi  oldingi  ikki  printsip  bilan  chambarchas  bog’liq.  Ushbu 

tamoyil  1975  yilgi  YeXHK  Yakunlovchi  hujjatida  ifodalandi:  “Ishtirokchi  davlatlar  bir-

birlarining  va  Yevropadagi  barcha  davlatlarning  chegaralarini  buzilmas  hamda  daxlsiz  deya 

qaraydilar  va  shu  bois  hozir  ham,  kelajakda  ham  bu  chegaralarga  nisbatan  har  qanday  xavf 

solishga  qaratilgan  harakatdan  o’zlarini  tiyib  turadilar”.  Davlat  chegarasiga  xavf  solish  —  bu 

chegara  chiziklarini  o’zgartirishga,  uning  yuridik  (huquqiy)  qonuniyligi  yoki  chegara 

chizig’ining  holatini  o’zgartirishga  yo’naltirilgan  bir  tomonlama  xatti-harakat,  taxdid  yoki 

talabdir.  SHu  bois  bunday  tamoyilning  e’tirof  etilishi  har  qanday  hududiy  da’volardan  voz 

kechish  demakdir,  ya’ni  hujjat  matnida  aytilganidek,  davlatlar  “a’zo  davlatlardan  istalgan 

birining  butun  hududi  yoki  undan  bir  qismini  egallab  olish  yoki  bo’lib  olishga  qaratilgan  har 

qanday talab yoki harakatdan o’zlarini tiyib turadilar”

9

.  

“Nizolarni  tinch  yo’l  bilan  hal  etish”  printsipida  nazarda  tutilganidek,  xalqaro 

munosabatlar sub’ektlari o’rtasida  yuzaga keladigan har qanday masalalar xalqlarning qonuniy 

manfaatlari, tinchligi va havfsizligi tahdid ostida qolmasligini ko’zlab, faqat tinch yo’l bilan hal 

etilishi  kerak.  Bu  printsip  BMT  Ustavining  2-moddasi  3-bandida  va  VII  bobida  o’z  ifodasini 

topgan.  Muzokaralar,  tergov  va  kelishuv  taomillari,  vositachilik,  hakamlik  yoki  sud  taomili 

nizolarni  hal  etishning  asosiy  vositalari  bo’lishi  kerak.  Kuch  ishlatish  yoki  kuch  bilan  tahdid 

qilishdan  tiyilish  mazkur  printsiplarning  normativ  talablari  jumlasiga  kiradi.  O’zbekiston  bu 

printsipni Konstitutsiyada mustahkamlab qo’yish orqali har qanday murakkablikdagi masalalarni 

zo’rlik ishlatmay, tinch yo’l bilan hal etishga ustuvorlik beruvchi tinchliksevar davlat ekanligini 

ma’lum qildi.  

“Boshqa davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik” deb ta’riflangan printsip O’zbekistonning 

Asosiy  Qonunidagi  yuqorida  gap  borgan  to’rtta  printsip  bilan  o’zaro  chambarchas  bog’liq. 

Tashqi  siyosatda  ana  shu  printsipning  amalga  oshirilishi,  eng  avvalo,  BMT  Ustavida    (2-

moddaning 7bandi) hamda BMT Bosh Assambleyasining davlatlar ichki ishlariga aralashmaslik 

to’g’risidagi  hamda  ularning  mustaqilligi  va  suverenitetini  saqlash  to’g’risidagi  1965-yilgi 

deklaratsiyada qayd etilgan xalqaro huqukning umume’tirof etilgan printsiplariga asoslanadi.