3-mavzu. Ijtimoiy sohadagi isloxotlarni chuqurlashtirish. Xavfsizlik, millatlararo totuvlik va diniy bag’rikenglikni ta’minlash

Hamkorlik tashkilotining (SHHT) ham o’rni katta. O’zbekiston ilk bor “SHanxay beshligi”ning 

2000 yil iyulida Dushanbeda bo’lib o’tgan beshinchi sammitida kuzatuvchi sifatida ishtirok etdi. 

Sammitda I.Karimovning Markaziy Osiyoni yadro qurolidan xoli hududga aylantirish tashabbusi 

qo’llab-quvvatlandi. 2001 yilning iyunь oyida bo’lib o’tgan sammitda “SHanxay beshligi” unga 

a’zo  bo’lgan  davlat  -  O’zbekiston  Respublikasi  ishtirokida  SHanxay  Hamkorlik  tashkilotiga 

aylantirildi. O’zbekiston SHHTning ta’sischilaridan biridir.   

O’zbekiston  Respublikasi  SHanxay  Hamkorlik  tashkilotiga  “...tinchlik  va  barqarorlikni 

mustahkamlashga  qaratilgan,  ochiq,  konstruktiv  sherikchilik  va  avvalambor,  xalqaro  terrorizm, 

diniy  ekstremizm,  agressiv  separatizm,  narkobiznes  kabi  global  hamda  mintaqaviy  tahdidlarga 

qarshi turuvchi ko’ptomonlama hamkorlik mexanizmi sifatida qaraydi”

4

. 

SHHTning  boshqa  a’zo  davlatlari  singari  O’zbekiston  ham  o’z  milliy  manfaatlaridan  kelib 

chiqqan  holda  bir  qator  maqsadlarni  ko’zlab  tashkilotga  a’zo  bo’lgan  edi.  SHHT  vazifalaridan 

asosan  ikkitasi  –  terrorizmga  qarshi  kurash  va  keng  qamrovli  iqtisodiy  hamkorlik,  tashkilotga 

a’zo  davlatlar  uchun  doimo  muhim  yo’nalishlar  bo’lib  qoladi.  Afg’onistonda  terrorchi 

guruhlarning  keng  masshtabda  faoliyat  yuritish  imkoniyatlari  sirtdan  qaraganda  kamaygan 

bo’lsada, lekin Markaziy Osiyoda terrorizm, ekstremizm va separatizm kuchlari asosiy tahdidlar 

sifatida saqlanib qolmoqda.   

                                                           

2

Узбекистан 

– 

ООН 

- 

январь, 

2009, 

mfa.uz/rus/mej_sotr/uzb_mejd_org;  

2

Ўшаманба.  

3

 ООН одобрил резолюцию “ЦАЗСЯО”-январь, 2006. www.gov.uz/ru/content.   

4

  Рахимова  З.  Узбекистан  в  системе  ГУУАМ  и  ШОС//  Центральная  Азия  и  Кавказ.  Журнал 

социальнополитических исследований, № 5(17)-2001.-с.195  

---

O’zbekistonning  tashkilotga  a’zoligining  bosh  sababi  ham  aynan  ana  shunday  tahdidlarni 

bartaraf  etishni  o’zining  asosiy  maqsadi  deb  belgilagan  SHHTni  mintaqadagi  xavfsizlik  tizimi 

sifatida  ko’rishdir.  Mutaxassislarning  fikriga  ko’ra  “SHanxay  beshligi”  tuzilmasi  aynan 

O’zbekistonning unga a’zo bo’lib kirganidan keyingina to’laqonli mintaqaviy xavfsizlik tizimiga 

aylandi va ko’p qutbli dunyoning shakllanishi uchun real instrument sifatida shakllandi.   

Terrorizm  xurujiga  qarshi  uzluksiz  kurashish  maqsadida  tashkilotga  a’zo  davlatlar  tomonidan 

Mintaqaviy  aksilterror  tuzilmasi  2004  yilning            1  yanvarida  tashkil  etildi.  Mintaqaviy 

aksilterror  tuzilmasining  asosiy  ahamiyati  –  axborot  va  ma’lumotlarni  to’plash,  SHHTga  a’zo 

davlatlar vakillarining hamkorlikda ishlashi uchun zarur imkoniyatlarni beradi. Tuzilma faoliyati 

terrorizm,  ekstremizm  va  separatizm  kabi  tahdidlarga  qarshi  kurash  borasidagi  umumjahon 

tizimiga  muvofiq  keladi  va  bu  sohada  faoliyat  yurituvchi  boshqa  mintaqaviy  tuzilmalar  bilan 

xamkorlikda o’rni bor. 

Davlatning halqaro munosabatlar sohasidagi tashqi siyosati xalqaro huquq normalari yordamida 

tartibga solinadi. Yuritadigan tashqi siyosatning mazmunini milliy manfaatlar belgilaydi, milliy 

manfaatlar  esa,  o’z  navbatida,  milliy  huquq  ustuvorliklari  vostitasida  ro’yobga  chiqariladi. 

SHularni  inobatga  olgan  holda  O’zbekiston  qisqa  davr  ichida  o’z  tashqi  siyosatining  siyosiy-

huquqiy  asoslarini  yaratdi,  davlatlararo  munosabatlardagi  tamoyillar  va  ustuvor  yo’nalishlarini 

belgiladi va ularning rivojlanishini ta’minlash maqsadida tegishli chora-tadbirlarni jadal sur’atlar 

bilan amalga oshirib kelmokda.   

Davlatning tashqi siyosatdagi harakatlarini tartibga solib turuvchi asosiy harakatlantiruvchi kuch 

bu  -  Konstitutsiyaviy  huquqdir.  O’zbekiston  Respublikasi  Birinchi  Prezidententi  ta’kidlab 

o’tganidek, “Ochiq demokratik jamiyat qurish, bozor munosabatlarini vujudga keltirish xalqaro 

e’tirof  etilgan  konstitutsiyaviy  hamda  huquqiy  asosda  amalga  oshirilmoqda.  Bu  asos 

iqtisodiyotni  isloh  qilish,  uning  keng  ko’lamda  jahon  hamjamyatiga  integratsiyalashuvi  uchun 

kuchli huquqiy kafolatlar va shart-sharoitlarni ta’minlab beradi”

5

.   

SHuni ta’kidlash lozimki, mustaqil O’zbekiston Konstitutsiyasida ilk marotaba tashqi siyosatni 

tartibga soluvchi normaning kiritilishi katta siyosiy va huquqiy ahamiyatga ega bo’ldi.    

Bizningcha,  Konstitutsiyaning  tashqi  siyosat  printsiplarini  aks  ettiruvchi  17-moddasi  ikki 

qismdan  iborat  bo’lib,  ularning  birinchisi  umumiy,  ikkinchisi  esa  xususiy  tusga  ega.  Birinchi 

qismda  umuman  davlat  tashqi  siyosatining  printsipial  asosolari  belgilangan.  Ikkinchi  qismda 

ittifoqlar tuzish, hamdo’stliklarga va boshqa davlatlararo tuzilmalarga kirish va ulardan chiqish 

printsipi yanada aniqroq ifodalangan

6

.  

Konstitutsiyada mustahkamlangan tashqi siyosat borasidagi barcha tamoyillar xalqaro huquqning 

asosiy  qoidalariga  to’la  muvofiqdir.  Masalan,  “...davlatlarning  suveren  tengligi,  kuch 

ishlatmaslik  yoki  kuch  bilan  tahdid  qilmaslik,  chegaralarning  dahlsizligi,  nizolarni  tinch  yo’l 

bilan  hal  etish,  boshqa  davlatlarning  ichki  ishlariga  aralashmaslik...”

3

  printsiplari  ayni  chog’da 

xalqaro huquqning asosiy printsiplari ro’yxatini tashkil etadi.   

O’zbekiston  Respublikasi  tashqi  siyosati  asosidagi  “suveren  tenglik”  printsipi  boshqa 

davlatlarning  o’ziga  hosligini  e’tirof  etishni,  ularning  mustaqilligini,  o’z  siyosiy,  iqtisodiy  va 

ijtimoiy-madaniy  tizimini  o’zi  erkin  tanlash  va  rivojlantirish,  shuningdek  o’z  ichki 

qonunchiligini o’zi yaratish xuquqlarini hurmat qilishni anglatadi. O’zbekiston beistisno barcha 

davlatlarning huquqlari va majburiyatlari tengligini konstitutsiyaviy darajada e’tirof etadi

7

.   

Tashqi siyosatning “kuch ishlatmaslik yoki kuch bilan tahdid qilmaslik”  tamoyili tomonlarning 

boshqa  davlatlarga  qarshi  bevosita  yoki  bilvosita  kuch  ishlatishni  ifodalovchi  har  qanday 

harakatlardan  o’zini  tiyib  turishini  anglatadi.  Bu  masala  ilk  bor  Ikkinchi  jahon  urushi  yillarida 

                                                           

5