3-Mavzu: Bozor iqtisodiyotining davriy rivojlanishi. Ishsizlik. Reja

Moliyaviy bozorlarning beqarorligi → Kreditlarning qisqartirilishi va iste’molning pasayishi → Ishlab chiqarish va eksportning qisqarishi, ishsizlikning o’sishi.
Hukumatlar darajasida inqirozdan chiqish bo’yicha davlat dasturlarini ishlab chiqishda bandlik masalalarini, talabni rag’batlantirish orqali ishlab chiqarish ko’lamini kengaytirishga qaratilgan keskin choralarni ko’rish masalasini ko’ndalang qilib qo’ymoqda.
.
AMALIY TOPSHIRIQLAR
1-masala
Quyidagi ma’lumotlar asosida ishsizlik darajasini aniqlang:
Jami aholi – 450 ming kishi, jumladan:
16 yoshgacha bolalar – 80 ming kishi;
–pensionerlar – 60 ming kishi, shundan 10 ming kishi hali ishlaydi;
–ishsizlar - 13 ming kishi;
–muddatli harbiy xizmatda – 5 ming kishi;
–litsey va kollej talabalari – 20 ming kishi;
–uy bekalari - 5 ming kishi;
Echish:
Ishsizlik darajasi rasman ro’yxatga olingan ishsizlar sonini ishchi kuchi soniga bo’lish yo’li bilan aniqlanadi, ya’ni:

shchi kuchi soni = 450-80-50-5-20-5 = 290

qo’shimcha ishlovchi pensioner ishchi kuchi tarkibiga kiradilar

Ishsizlik darajasi= (13/290)_{ }100%=4,5%

2-masala:

2009 yilda shartli iqtisodiy tizimda aholi soni tarkibi to’g’risidagi quyidagi ma’lumotlar mavjud edi:

- ishchi kuchi soni – 350 mln. kishi,
- ishsizlar – 30 mln. kishi, jumladan:
- 15 mln. kishi korxona bankrotligi natijasida ishsiz bo’lib qoldi,
- 3 mln. kishi yangi kasbni o’rganadi;
- 3 mln. kishi ishlab chiqarish qisqartirilgani natijasida ishdan
bo’shatilgan;
- 5 mln. kishi korxona yangi faoliyat turiga o’tganligi tufayli ishdan
bo’shatildi;
- 4 mln. kishi ishlamaydi, chunki yosh bolalari va qari ota-onalari mavjud.
Tabiiy va haqiqiy ishsizlik darajasini hisoblang. Ouken qonunidan foydalanib, agar potentsial YaIM 4 mlrd. pul birligini tashkil etgan bo’lsa, YaIMning uzilishini aniqlang.

Echish:

1. 
   Joriy yilda tabiiy ishsizlik = yangi kasbni o’rganuvchi (friktsion ishsizlik) 3 mln. kishi + yosh bolalari va qari ota-onalari mavjud 4 mln. kishi + korxona yangi faoliyat turiga o’tganligi natijasida ishdan bo’shatilgan 5 mln. kishi = 12 mln. kishi.
   
2. 
   Davriy ishsizlik = korxona bankrotligi natijasida ishdan bo’shatilgan 15 mln. kishi + ishlab chiqarish qisqartirilgani natijasida ishdan bo’shatilgan 3 mln. kishi = 18 mln. kishi.
   

3.

Haqiqiy ishsizlik darajasining tabiiy ishsizlik darajasida ortiqligi= 8,6% - 3,4% = 5,2%.

4. YaIMning uzilishini Ouken koeffitsientidan foydalangan holda aniqlanadi, u -2,5% x 5,2% = 13%ga teng.
YaIMning uzilishining mutlaq miqdori = 4 mlrd. pul birl. x 13%) : 100% = 0,52 mlrd. pul birligi.
Binobarin, YaIMning haqiqiy hajmi potentsial hajmidan, haqiqiy ishsizlik darajasi tabiiy darajadan oshishi natijasida 0,52 mlrd. pul birligiga kam.

3-masala

2005 yilda shartli mamlakatda quyidagi ishsizlik ko’rsatkichlari mavjud edi:

• 
  friktsion - 3%; tarkibiy -3%; davriy -10%.
  

Nominal YaIM 27600 pul birligini tashkil etdi, Ouken koeffitsienti esa 2,5% ga teng.
YaIMning uzilishi miqdorini aniqlang.
Echish:
Haqiqiy ishsizlik darajasi quyidagicha topiladi:
friktsion (3%) + tarkibiy (3%) va davriy (10%) = 16%
Tabiiy ishsizlik darajasi quyidagichatopiladi:
friktsion (3%) + tarkibiy (3%) = 6%
Potentsial YaIMni Ouken qonunining matematik ko’rinishidan foydalangan holda topamiz:
Haqiqiy YaIM = potentsial YaIM _{ } ,
bu yerda, U₁ – haqiqiy ishsizlik darajasi; U2 – tabiiy ishsizlik darajasi; k - Oukena koeffittsenti. Ma’lumotlarni formulaga qo’yib, potentsial YaIMni topamiz.
27600 = Potentsial YaIM_{ } ;
27600 = Potentsial YaIM x 0,85
Potentsial YaIM = 27600 : 0,85 = 32470 (pul birl.)
Agar haqiqiy ishsizlik tabiiy darajadan oshmasa, YaIM 32470 pul birligini tashkil etar edi. Davriy ishsizlik mavjudligi sababli iqtisodiyot 4870 pul birligi (32470-27600) qiymatidagi YaIMga ega bo’la olmagan.