|
Jinsiy bezlarning endokrin qismi
Erkaklarda moyak, ayollarda tuxumdon jinsiy hujayralardan tashqari, qonga jinsiy
gormonlar ham ishlab chiqaradi. Bu gormonlar ta’sirida ikkilamchi jinsiy belgilar paydo bo’ladi.
Moyakning endokrin qismi buralma urug’ naychalarining o’rtasidagi qon va limfa kapillyarlari
yonidagi interstitsial to’qimada joylashgan o’ziga xos Leydig hujayralaridan iborat. Bu
hujayralar erkaklar jinsiy gormoni testosteronni ishlab chiqaradi. Bundan tashqari kamroq ta’sir
kuchiga ega gormonal moddalar va oz miqdorda ayollar jinsiy gormoni estrogen ishlab
7Anatomy of the Human Body.Henry Gray.Nega Assefa Alemaya University Yosief Tsige Jimma University.In collaboration with the Ethiopia Public Health Training Initiative,
The Carter Center, the Ethiopia Ministry of Health, and the Ethiopia Ministry of Education 2003. 355-370 betlar mazmun mohiyatidan foydalanildi.
chiqariladi. Androgenlar jigar, buyrak va ayniqsa mushaklarda oqsil moddalar sintezini
kuchaytiradi va oliy nerv faoliyatiga ta’sir qiladi.
Gormonlar
Gormonlar messengersconsisting arechemical turli Hilda bo’lib organizmning juda kam
foizini tashkil etadi. Nisbatan oddiy yoki juda murakkab moddalar bo'lishi mumkin.Organizmda
moddalar orasida, gormonlar ishlab chiqarish va ta'sir ko’rsatishibo’yicha ular hujayralardagi
faoliyatga shuningdek tanada tegishli faoliyatni nazorat qiladi. Garchi qoni tana, faqat ayrim
hujayralar davomida gormonlar oshiradi organlar yoki to'qimalar ularga javob berish uchun.
Gormonlarning
vazifasi
hujayralarida
membrana
ustida
ham
mahalliylashtirilgan
bo'lganthroughspecificretseptorlari, yoki bu hujayralar cytoplasm. Gormon retseptorlari turli xil,
harhil hujayralar, odatda, turli xil gormonlar uni ulash mumkin ta'minlaydi. Alohida gormon
uchun, bir uyali sezgirligini soni bo'yicha qismida bog'liq mavjud retseptorlari. Gormon, yoki
keyin bog'langan bo'ladi keyin inactivated bo'ladiuning o'ziga xos faoliyat tarqatilgan edi
8
.
Bolalar va yosh avlodning sog’lom bo’lishini ta’minlab beruvchi eng samarali yondashuv
bu ularning oilalari va g’amxo’rlik qiluvchi insonlarining ularni tarbiyalash qobiliyatini
kafolatlamoqdir. Bunga ayniqsa ijtimoiy manbalarni to’g’ri qayta taqsimlab beruvchi umumiy
dastur yordamida erishilgan. Umumiy dasturlar faqat bir xil narsaga qaratilgan dasturlarni o’ziga
jalb qilmaydi. Hukumat umumiy tadbirlar ijtimoiy - iqtisodiy Gradiyentlarni samarali ravishda
darajalab berishlari bilan ta’minlashlari uchun avvalambor turli ijtimoiy - iqtisodiy guruxlarda
sog’liq kamchiliklariga olib boruvchi aniq shakllangan yo’nalishlarga e’tibor qaratib, ularni tahlil
qilib chiqishlari kerak. Ko’p sonli kamchiliklar oqibatlari, masalan noqulay sharoitdagi oilalar,
bolalar va yosh avlodning umumiy chora-tadbirlardan birdek foyda ko’rishlariga to’sqinlik
qiladi. Bundan tashqari, umumiy chora-tadbirlar tarkibida erta yoshda maktabni tashlab
ketishdan saqlashga, bolalar, yosh avlod va oilalar o’zlariga kerakli bo’lgan yordam bilan
ta’minlanishlariga qaratilgan puxta tuzilgan dasturlar bo’lishi kerak.
“Onaning o’rni”
Hukumat o’z e’tiborini o’zi olib borayotgan sihat-salomatlik tuzumuning jihatlariga
qaratishi kerak va shuni tan olishi kerak-ki, ijtimoiy - iqtisodiy struktura va madaniyat, masalan
faqat erkak maoshiga qarab qolgan oilalar, endilikda hozirgi ijtimoiy voqelikka ta’sir ko’rsata
olmaydilar. Ular o’z yondashuvlarini olib borilayotgan chora tadbirlar, masalan ish o’rinlarini
faollashtirish va bolalarning ta’lim olish sifati ta’minotini kengaytirish, onalarni, ayniqsa kam
foyda oladigan onalarni ish o’rinlari bilan ta’minlash choralari bilan moslashtirilgan deb
hisoblaslari kerak. Dalillar shuni ko’rsatadiki, onalarni ish o’rinlari bilan ta’minlashning
kuchaytirilishi faqat oilaning foydasini ko’paytiribgina qolmay, balki oiladagi otaning
zaruriyatini oshishi va bolaning ruhiyatiga ham ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Ko’pchilik davlatlarda,
yolg’iz onalar va ularning farzandlari noodatiy ravishda himoyasiz, kambag’al, ijtimoiy
mustasno qilingan va ham ruhiy, ham jismoniytomondan zaifdirlar. Bu shuni bildiradi-ki, shu
davlatlarda samarali chora-tadbirlar olib borolishi zarurdir. Shu o’rinda hukumatlar yolg’iz
onalarga alohida e’tibor qaratishlari, ularni samarali ta’minot, yuqori sifatli ta’lim va g’amxo’rlik
xizmatlari bilan ta’minlashlari kerak
9
.
Bezli epitiliy. Epitiliyning o’ziga hos mahsus shakllari: bezli hujayra boshqa epitiliy
hujayralari orasida yakka bo’lishi mumkun( masalan qadoqsimon hujayra ichakda) va tashqi
secret epitiliy hujayralari( ter, so’lak ko’z yosh oshqazon osti bezi ) bezlardan ajralgan sekretlar
doim ham tez-tez foydalanilmaydi. Ekzokrin terlar sekriti maxsus secretor har pirovardida tasir
8
The Rignt Start to a Healthy Life.
Contact : i.stegeman @eurohealthnet.eu, c.costongs @eurohealtnet.eu
EuroHealthNet, Rue de la Loi 67 , 1040 Brussels, Belgium
, 123-202 betlar mazmun mohiyatidan foydalanildi
9The Rignt Start to a Healthy Life.
Contact : i.stegeman @eurohealthnet.eu, c.costongs @eurohealtnet.eu EuroHealthNet, Rue de la Loi 67 , 1040 Brussels, Belgium
,
180-190 betlar mazmun mohiyatidan foydalanildi.
etuvchi joyga toshiladi moboda maxsus toshuv yo’llari bo’lmaganda(qalqonsimon gipodiz)
sekreti qonga ajralashi( endokrin bezlari). Epitiliy hujayrasidagi sensor hujayralar retseptor
qo’zg’atuvchi sifatida vazifa bajaradi. (sensor funksiyasi ) ular juda tasirchan (yorug’lik
kimyoviy tasirlar mehanik bosimi og’riq) elektrik signallar va so’ngi implus ko’rinishida nerv
tolasiga tasirni yuboradi
10
.
10Anatomy of the Human Body.Henry Gray.Nega Assefa Alemaya University Yosief Tsige Jimma University.In collaboration with the Ethiopia Public Health Training
Initiative, The Carter Center, the Ethiopia Ministry of Health, and the Ethiopia Ministry of Education 2003. 455-480 betlar mazmun mohiyatidan foydalanildi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
