3-mavzu. Adabiy til me’yorlari

AMALY MASHG`ULOTGA DOIR USLUBIY MASLAHATLAR

Mashqlarni asosli bir-biriga bog’lab matnlardan foydalanilganda quyidagi faktlarga e`tiborni qaratish kerak. Avvalo texnik mashqlarni me`yoriy holatiga erishilgach, talabalar bilan so’z, birikma va jumlalarga o’tiladi. Jumlalarni talaffuzi bilan shug’ullanilganda ham nafas, ovoz, artikulyasiyani muffassalligi va u bilan so’z talaffuzini uyg’unlashtirish kerak:

1. 
   Tez aytishlar juda sekin-asta sust suratda boshlanadi va talabaning imkoniyatiga qarab muntazam tezlashtiriladi. Bu jarayonda har bir nutq tovushi ravon, aniq, adabiy talaffuz me`yoriga erishishga alohida e`tibor qaratiladi. Tez aytishlar boshlang’ich bosqichda sodda uch-to’rt so’z birikmalaridan tashkil topib, asta-sekin murakkablashib boradi. Tez aytishlarni mashq qilganda, avvalo, nafas va ovoz, artikulyasiya va diksiyaga jiddiy e`tibor beriladi. Belgilangan maqsadga erishilgach, tez aytishlarni murakkabiga murojaat etiladi yoki bir nafasda olingan tez aytishlar 2-3 marotaba qaytariladi. Butun mashq davomida tez aytish mazmunini yaxlit saqlash va bu mazmunni tinglovchiga aniq etib borishini ta`minlash lozim.
   
2. 
   Muayyan nutq tovushlari ko’p uchraydigan matnlar, ya`ni xalq og’zaki ijodi namunalari, topishmoq, maqol va she`riy matnlar ustida ishlaganda tovushlarning aniq va ravshan talaffuziga e`tibor berish va to’laqonli tinglovchiga etkazib berishni ta`minlash kerak. Mashq jarayonida nafas postanovkasi, ovozga jiddiy e`tibor berilishi kerak. Barcha mashqlarda organika erkinligi, muomala, aniq maqsad asosida va ovoz jarangdorligi murabbiyning diqqat markazida bo’lmog’i lozim.
   
3. 
   Jismoniy harakatlar bilan mashqlarni (goh texnik, goh matnli) bajarganda talabaning yuqoridagi amallarni bajarishi bilan birga so’z haqiqati, sahnaviy haqiqat, ishonchni doim nazorat qilib turish va notabiiy harakatdan uzoqlashish kerak. Har bir harakati, jismoniy, ruhiy xatti-harakatning hosilasi oqibatida bo’lishligi shart.
   
4. 
   Barcha mashqlarda, barcha texnik mashqlarni birlashtiruvchi kompleks tarzda olib borilishiga erishish lozim.
   

1-topshiriq. Badiiy matnni o„qib chiqing. Urg„u, ohang, to„xtam (pauza) talab qilinadigan o„rinlarni belgilang, nutqqa tayyorlaning. Nutq me`yorlariga rioya qilgan holda matnni ifodali o„qib bering.