3-ma’ruza. Yarimo’tkazgichlarda erkin zaryad tashuvchilar. Yarimo’tkazgichlarda nuqsonlar va ularning turlari reja

Qattiq jismlarda chizig’iy nuqsonlar.
Nuqsonlarni o’lchamlar jihatidan sinflarga ajratganda bir o’lchovli (chizig’iy) nuqsonlar aytib o’tilgan edi, bu nuqsonlarning o’lchamlari ikki yo’nalishda juda kichik (Dislokatsiyalar hosil bo’lishini qaraylik. Kristallning bir qismiga tashqi kuch ta’sir qilayotgan bo’lsin (6, a- chizma).

6-chizma. Dislokatsiya hosil bo’lishining ketma-ket bosqichlari:
a) kristallga siljitish kuchi qo’yilishi; b) atomlar tekisliklari bukilishi;
v) ekstratskislik hosil bo’lishi.

Kuchning qanday bo’lishiga qarab kristall elastikyokiplastik deformapiyalanadi. Ikkinchi holda ta’sir etuvchi kuchning biror bo’sag’aviy qiymatiga – siljish kuchlanishiga erishilganda sirpanish vujudga keladi. 6, a- chizmada uzun chiziq bilan qandaydir faraziy tekislik (sirpanish tekisligi) tasvirlangan, atomlar tekisliklari uning yuqorisida o’ngga siljiydi, uning pastidagi kristall qismi esa qo’zg’almaydi.

Kristallografik (atomlar) tekisligining deformatsiyalanuvchi qismi (yarimtekislik) o’ngga biror masofaga siljiy­di. (6, b- chizma) va keying atomlar yarimtekisligini deformatsiyalaydi.
Birinchi yarimtekislik kuch ta’siri ortganda oqibatda keying yuqorigi yarimtekislik ustiga tushadi, pastki yarimtekisligidan uzib qo’yadi (6, v- chizma). Uzilgan yarimtekis­lik «ortiqcha», ozgina deformatsiyalangan ikkita oddiy (atom­lar) tekisliklari orasiga «kiritilgan» (qistirilgan) bo’lib qoladi.