3. Маъруза вазифаси

6. Лаборатория ўқитувчи изоҳи ва асбоб-ускуналар ёрдамида текшириш усуллари

Сийдикни физик-кимёвий текшириш. Касалликнинг кечиши ва хусусияти тўғрисида фикр юритиш учун сийдикни текшириш катта аҳамиятга эга. Сийдик эрталаб нонушта қилмасдан тоза, қуруқ идишга йиғилади. Сийдик 1,5 соат ичида текширилиши зарур.

Физик хусусияти. Миқдори, ранги, тиниқлиги, хиди, реакцияси, солиштирма оғирлиги аниқланади. Бир кеча-кундузда ажралган сийдик миқдори 1000 мл дан 2000 мл гача бўлиши мумкин. У ичилган суюқликнинг ўртача 50-80% ини ташкил қилади. Буйракнинг суткалик диурезига унинг функционал холатидан ташқари қатор экстремал омиллар таъсир қилади.
Сийдикнинг ранги оч сариқдан қорамтир-сариққача ўзгариб туради. Сийдикнинг ранги ундаги пигментлар миқдорига (урохром, уробилин, уроэритрин ва бошқалар) ва солиштирма оғирлигига борлиқ. Концентрланган сийдик тўқсариқ рангли бўлиб, солиштирма оғирлиги юқори. у оз-оздан ажралади. Нимранг сийдикнинг солиштирма оғирлиги паст бўлиб, микдори кўп бўлади (полиурия). Касаллик холатларида сийдик ранги ҳар хил бўлиши мумкин: яшилнамо сариқ рангдан жигарранггача бўлади. Ўт пигментлари хисобига қизил, кўнғир рангга кириши, қон қўшилганда гўшт ювиндиси рангига ўхшаши мумкин. Сийдикнинг ранги дори ичганда ҳам ўзгаради. Амидопирин, антипирин, сульфанол сийдикка қизил ёки пушти ранг беради. Сал қўнғир ёки қора ранг, метилен кўки - кўкимтир, равоч, александр ўти яшил ранг беради.
Тиниқлиги. Одатда янги ажралган сийдик тиниқ бўлади. Тузлар, хужайра элементлари, бактериялар, шиллиқ ёғлар сийдикнинг лойқаланишига сабаб бўлади.
Лойқаланиш сабабини аниқлашда микроспик текширишлар ёрдам беради, унда тузнинг хусусияти, хужайра элементлари, бактериялар ва бошқалар аниқланади.
Сийдик реакцияси. Буйрак организмнинг кислота-ишқор мувозанатини ушлаб туришда катта ўрин тутади. Одатда сийдик реакцияси овқатланиш таркибига боғлиқ бўлади. Овқатда хайвон оқсили кўп бўлса кислотали реакция томонга силжиш кузатилади, агар ўсимлик оқсили кўп бўлса, ишкорий томонга силжийди. Сийдик реакциярини аниқлаш индикатор ёрдамида бажарилади, унинг рНи 5,0 дан 9,0 гача Аралаш овқатланишда сийдик рНи ўртача 6,0 га тенг. Кучли кислотали реакция харорат кўтарилганда, қандли диабетда, очликда, буйрак етишмовчилигида ва бошқаларда кузатилади.
Ишқорий реакция эса сийдик йўллари яллиғланганда (цистит, пиелит) қусганда, ич кетганда, минерал сув ичганда сода ичганда кузатилади.
Сийдик рНп аниқ текшириш зарур бўлганда титрлаш, поляриметрик, электрометрик усуллар қўлланилади.
Сийдикнинг солиштирма оғирлиги (нисбий катталиги, зичлиги).
У сийдикдаги эриган моддалар миқдорига боғлиқ. Солиштирма оғирлигини аниқлаш сийдикни умумий текширишда энг мухим кўрсаткичлардан бири ҳисобланади.
Меъёрида у 1005 дан 1030 гача тебранади. Сийдик нисбий зичлигини аниқлаш ариометр (урометр) ёрдамида бажарилади. Сийдикнинг буйракнинғ солиштирма оғирлиги доимо паст бўлиши унинг концентрациялаш қобилияти бузилганидан далолат беради (сурункали нефрит, буришган буйрак). Юқори солиштирма оғирлик олигоурияда, бўшлиқларда экссудат ҳосил бўлганда аниқланади (ўткир нефрит). Полиурияда солиштирма оғирликнинг юқори бўлиши қандли диабет учун хос.
Кимёвий текшириш. Оқсилни аниқлаш. Одатда сийдикда оқсил жуда кам миқдорда бўлади ва у одатдаги сифат реакциялари билан аниқланади. Сийдикда оқсил пайдо бўлиши протенурия дейилади.
Узоқ вақт давом этувчи протеинурияга нефритдаги, нефроздаги ва буйракнинг бошқа органик шикастланишидаги протеинуриялар киради. Буйрак протеинуриясидаги оқсилларнинг кўп қисми зардоб оқсилларидан ташкил топган. Оқсилларнинг таркиби зардоб таркибидаги оқсиллар билан бир хил. Сийдикдаги оқсилларни аниқлаш кимёвий реакциялар ёки физик усуллар (қизитиш) ёрдамида оширилади. Бу вақтда агар сийдикда оқсил бўлса, сийдик хиралашади ёки ипир-ипир чўкма ҳосил бўлади.
Сифат сннамалари. Сульфасалицил кислота синамаси оддий ва кўп ишлатиладиган усул. 3-4 мл сузгичдан ўтказилган сийдикка 6-8 томчи 20% ли сульфасалицил кислота томизилади. Оқсил бўлса сийдик хиралашада. Синама жуда сезгир.
Теллернинг халқасимон синамаси, пробиркага 1-1,5 мл 50% ли азот кислота эритмаси қўйилади ва томизгич ёрдамида эхтиётлик билан пробирка девори бўйлаб сийдик қуйилади чегарасида оқ халқа бўлади, у қора фонда яхши кўринади.