3-Ma’ruza: Qatlamga fizik-kimyoviy ta'sirning usullari

 
Qatlamga fizik-kimyoviy ta'sirning usullari. 
Fizik-kimyoviy usullarda neftni qatlamdan siqib chiqarish jarayoni har hil kimyoviy 
reagentlar eritmalari (polimerlar, sirt-faol moddalari, kislotalar, ishqorlar), mitsilyar 
eritmalar va sh.k bilan amalga oshiriladi. Fizik-kimyoviy usullar siqish va qamrab 
olish koeffitsientlarini bir vaqtda yoki ulardan bittasini oshirishni ta'minlaydi. Ular 
ikki guruhga bo'linadi: fazalararo sirt taranglik (tortishuv)ni pasaytirishga 
asoslangan va fazalar harakatchanligi nisbatini o'zgartiruvchi, siqish va qamrab olish 
koeffitsieitlarini oshirishni ta'minlovchi, suv haydashni yahshilovchi usullar; ishchi 
agentlarni neft va suv bilan to'la va qisman aralashishiga asoslangan usullar. 
Kimyoviy reagentlardan foydalanilgan holda suv haydash bir guruh usullarda 
amalga oshiriladi va ularda qatlamga haydaladigan kimyoviy reagentlar 
konsentratsiyasi 0,02-0,2% miqdorda bo'ladi. Bunda reagent g’ovaklik hajmining 
10-20% ni egallaydi, qolgan qismiga ular suv bilan haydaladi va suriladi. Eritma 

---

g’ovaklikning boshqa qismiga suv bilan surilar ekan, jarayonni amalga oshirishda 
mavjud quduqlardan foydalanish taqazo etiladi. 
Bunday eritmalar qatlam sharoitida 50-60 mPa*s qovushqoqlikka ega bo'lgan 
neftlarda ham qo’llanishi mumkin. Bu usul qazib chiqarishning dastlabki davrlarida 
qo’llansa unda suv haydash usuli bilan qazib chiqarishga nisbatan neft beraolishlik 
9-10% ortishi mumkin. Shunday qilib neft beraolishlikni oshirishning quyidagi 
usullarini ko'rib chihamiz: 
- qatlamlardan neftni sirt-faol moddalarining suvdagi eritmalari bilan siqish; 
- Neftni unda aralashuvchi eritmalar bilan siqish; 
- Polimerlarning suvdagi eritmasi yordamida neftni siqib chiqarish; 
- Mitsilyar eritmalar bilan neftni siqib chiqarish;
- Neftni ishqorlar yordamida siqib chiqarish; 
Neft qatlamini tashkil qiluvchi mineral zarrachalarni yuzasining molekulyar tabiati 
turlicha bo'ladi. Tog’ jinsining zarrasi yuzasi neftga nisbatan suv bilan yahshi 
qo’llayishi mumkin; bu rol’atda tog’ jinsi gidrofil bo'ladi, Agarda jins suvga nisbatan 
neft bilan yahshiroq’ ho'llansa unda gidrofob bo'ladi. Shuning bilan birga tog’ jinsi 
qisman gidrofil va gidrofob bo'lishi mumkin. Gidrofob jins neftni bir qismini 
zarrachaning yuzasida ushlab qoladi. Bu neft plyonkasini qatlamga haydaladigan 
suv bilan yuvish mumkin. Agarda suvni yuvish hususiyati yahshilansa samara 
yanada yuqoriroq bo'lishi mumkin. Neft kollektorlarida yarim mineral muhitda sirt-
molekulyar hususiyatni o'zgartirishga siquvchi suvga sirt faol moddalari (SFM) 
bilan ishlov berish orqali erishish mumkin. 
So'nggi davrlarning tadqiqotlari shuni ko'rsatadiki, Yuqori konsentratsiyadagi, sirt 
faol moddalari aralashmasini bir qancha muddat haydagach orqasidan suv haydalsa, 
kam konsentratsiyadagi SFMlarini doimiy haydaganga nisbatan yahshi natijalar 
berar ekan. Shuningdek, qatlamlarga suv haydashda SFMni ta'sirini kuchaytirish 
uchun SFMning suvdagi aralashmasidan ma'lum qalinlik hosil qilib orqasidan 
qatlam ichiga suruvchi oddiy suv haydab, «hoshiya» usulidan foydalanish kerak. 
SFMlarining suvdagi aralashmalarini haydash usuli 1965 - yillarda 35 dan ko'p 
uyumlarda sinab ko'rilgan. haydalayotgan SFM aralashmasining hajmi juda ham 
katta bo'lishi lozim (g’ovaklar hajmidan kamida 2-3 marta). SFM hududining qatlam 
bo'yicha siljishi, siqish hududiga nisbatan 10-20 marta sekinroq.
SFM aralashmasini haydash tehnologiyasi juda ham sodda bo'lib, kondagi 
tehnologiya va quduqlarning joylashtirilish tizimiga katta o'zgartirish kiritilmaydi. 

---

SFMni konsentratsiyasini tayyorlab uzatish uchun UDPV-5 qurilmasi ishlab 
chiqilgan. Usulning kelajagi asosan, qabul qiluvchanlikni oshirish uchun haydovchi 
quduqlar tubi atrofiga ishlov berish, zich gilli kollektorlarni o'zlashtirish uchun 
kuchsiz konsentratsiyadagi (0,05-0,5%) va Yuqori konsentratsiyadagi (1-5%) 
aralashmalarni haydash va haydash bosimini pasaytirish, shuningdek fazalararo 
tortishuvni 
0,01-0,05 
mN/m 
gacha 
kamaytiruvchi 
SFMning 
yangi 
kompoziciyalarini yaratishdan iborat.