3-ma’ruza. O‘lchash usullari va vositalari

 
O‘lchov 
bilan 
solishtirish
O‘lchash
o‘zgartirilishi
F 
O‘lchash 
natijasi
 
 
Berilgan
o‘lchamdagi
fizikaviy
kattalikni
qayta
 
ishlash 
[Q] 
 
Х
 
Q=F(x)
 
Q
м
=N[Q]
 
N
 
N
 
N
 

---

O‘lchanadigan fizikaviy kattalikni o‘lchov ishlab chiqaradigan kattalik 
bilan solishtirish – bunda quyidagi ikkita kattaliklarning o‘zaro nisbatini 
o‘rnatish tushuniladi (
Q 
> 
Q
m
, yoki 
Q 
< 
Q
m
, yoki 
Q = Q
m
). 
Solishtirish usuli deb bir xil ma’noli kattaliklarni o‘zaro nisbatini 
aniqlash uchun fizikaviy xodisalar va jarayonlarni qo‘llash usullarini 
majmuiga aytiladi.
O‘lchash
– bu murakkab jarayon bo‘lib, bunga bir qator uning 
struktura elementlarini o‘zaro bog‘lanishi (ta’siri) kiritilgan bo‘ladi.
Har qanday o‘lchashning birinchi, boshlang‘ich elementi bo‘lib, uning 
vazifasi (maqsadi) hisoblanadi. Har qanday o‘lchashning vazifasi bo‘lib, 
o‘rnatilgan sharoitda fizikaviy kattalikni talab etilgan aniqlikda o‘lchash 
hisoblanadi. Vazifani qo‘yish o‘lchash sub’ekti – inson tomonidan 
amalga oshiriladi. Vazifani quyishda o‘lchash ob’ekti konkretlashtiriladi, 
o‘lchanadigan fizikaviy kattalik ajratiladi, talab etiladigan o‘lchash 
xatoligi aniqlanadi (beriladi).

 
 

---

O‘lchash ob’ekti
– bu real fizikaviy ob’ekt bo‘lib, uning xossasi bitta yoki bir 
nechta FK bilan harakterlanadi. Inson ob’ektni xossalari va bog‘liqliklarini to‘liq 
ko‘z oldiga keltira olmaydi. SHu sababdan sub’ekt bilan ob’ektni o‘zaro 
munosabatini ob’ektni matematik modeli asosida shakllantiriladi. Ob’ekt modeli 
o‘lchashdan oldin yechiladigan masalaga muvofiq ob’ekt to‘g‘risida va o‘lchash 
sharoitlari to‘g‘risidagi aprior axborot asosida quriladi.
Aprior axborot
– bu o‘lchash ob’ekti to‘g‘risidagi o‘lchashgacha bo‘lgan 
axborot.
O‘lchash axboroti, ya’ni o‘lchanadigan fizikaviy kattalik qiymatlari 
to‘g‘risidagi axborot o‘lchash signali tarkibida bo‘ladi. O‘lchash signali deganda 
tarkibida o‘lchanadigan fizikaviy kattalik to‘g‘risida miqdoriy ma’lumot bor signal 
tushuniladi.
O‘lchash sub’ekti o‘lchash printsipi (qonun-qoidalari), usuli va vositalarini 
tanlash amallarini bajaradi. 
 O‘lchash qonun
– qoidalari, bu o‘lchashlar uchun asos qilib olingan fizikaviy 
hodisalarning majmui. 
O‘lchash usuli, deganda o‘lchash qonun – qoidalari va o‘lchov vositalaridan 
foydalanib, fizikaviy kattalikni uning birligi bilan solishtirish yo‘llari tushuniladi. 

---