3-ma’ruza. Arxitektura va qurilish soxasida zamonaviy kompyuterlarning dasturiy ta’minoti

Avtomatlashtirilgan loyixalash tizimlari 
 
Yangi sanoat obyektlarini qurish va mavjud korxonalarni qayta qurish loyiha asosida 
amalga oshiriladi. Loyiha texnikaviy hujjatlaming kompleksidan iborat bo‗lib, bularga obyektni 
qurish yoki qayta qurish zaruriyatini prinsipial tarzda asoslovchi yozuvlar, nostandart 
uskunalarni tayyorlash uchun lozim bo‗lgan, shuningdek, hamma turdagi qurilish-montaj va 
sozlash ishlarini amalga oshirish uchun kerak boigan hisoblashlar va chizmalar kiradi. 
Qurilayotgan obyektning murakkabligiga qarab, loyiha ma‘lum qismlardan iborat boiadi. 
Loyihada texnika - iqtisodiy, texnologik, qurilish, santexnika, elektr, avtomatika kabi qismlar 
bo‗lishi mumkin. Avtomatlashtirish loyihasining bir bo‗limi bo‗lgan texnologik jarayonlarni 
nazorat qilish va avtomatik rostlash hamda boshqarish qismini shu sohaga ixtisoslashtirilgan 
tashkilot yoki texnologik loyihalash institutining avtomatlashtirish bo‗limi (guruhi) amalga 
oshiradi. Bu loyiha texnologik jarayonlarning ratsional ishlashini va uskunalar ishidagi 
xavfsizlikni ta‘minlovchi nazorat-o‗lchov asboblarini, rostlagichlar, avtomatika va signalizatsiya 
qurilmalarini, loyihalashtirilayotgan obyektda ishlatiladigan texnikaviy hujjatlarni o‗z ichiga 
oladi. 
Loyihalashni bajarishda loyihaning texnologik qismini tuzuvchi tashkilot va yoki 
buyurtmachi bergan topshiriq asos bo‗lib xizmat qiladi. Ayrim vaqtlarda topshiriqni tuzishda 
avtomatlashtirish loyihasini bajaruvchi tashkilot ham jalb etiladi. Loyihalash topshiriqlariga 
quyidagilar kiradi:
a) loyihalashtirilayotgan obyektning tarkibi, texnologik jarayonning qisqacha bayoni, 
qurilma va uskunalarning harakteristikasi; 
b) atrof muhitning tavsifi ko‗rsatilgan holda, nazorat qilinadigan va rostlanadigan 
kattaliklarning natijasi;
c) nazorat qilish va rostlashda ruxsat etilgan xatolar va asboblarning funksional belgilari 
(ko‗rsatish, yozish, integrallash, signalizatsiya va boshqalar). 
Nazorat, avtomatik rostlash va boshqarish tizim larini loyihalash maxsus ko‗rsatmalarga 
muvofiq amalga oshirilishi mumkin. 
Loyihalashning avtomatlashtirilgan tizimlari (SAD-tizimlar). Bu tizimlar oyiha va 
konstruktorlik ishlarini avtomatlashtirishga mo‗ljallangan. Ular mashinasozlik, asbobsozlik va 
arxitеkturada qo‗llaniladi. Chizma-grafik ishlardan tashqari bu tizimlar oddiy hisoblashlarni 
(Masalan, dеtallar chidamliligini) bajaradi va kеng ko‗lamdagi ma'lumotlar bazalaridan tayyor 
konstruktiv elеmеntlarni tanlaydi.
SAD-tizimlarning yana muhim xususiyati shundan iboratki, u loyihalashning hamma 
bosqichlarida,loyihani tеxnik shartlar, qoida va mеyorlar bilan avtomatik tarzda ta'minlaydi, bu 
esa arxitеktor va konstruktorlarni ijodiy xaraktеrga ega bo‗lmagan ishlardan ozod qiladi. 
Masalan, mashinasozlik SAD-tizimlari umumiy chizma asosida, avtomatik tarzda alohida 
dеtallarning ishchi chizmasini va kеrakli tеxnik xujjatlarni tayyorlaydi. 
Nazorat savollari 
1.Operatsion tizim nima? 
2.Texnik ta‘minot deganda nimani tushunasiz? 
3.Dasturiy ta‘minot deganda nimani tushunasiz?
4.Fayl nima? Katalog nima va ular qanday tashkil qilinadi? 
5.Qanday buyruqlarni bilasiz? 
6.Qanday fayl kengaytma nomlarini bilasiz? 
7.Drayver nima? Va u nima vazifalarni bajaradi?