3. Marketing muhiti tushunchasi va mohiyati

1. Marketing tizimi haqida tushuncha va tarmoq marketingi

  2.  Marketingni boshqarish jarayoni, tashqi va ichki sohasi va o`zaro bog`liqligi.   Korxonalarda marketing xizmatini tashkil etish

3. Marketing muhiti tushunchasi va mohiyati

1 REJA:Marketing tizimi haqida tushuncha va tarmoq marketingi

Marketing tizimi - bu qo`yilgan maqsadlarga erishish va maqsadli bozor talabini qondirish uchun marketing qismlarining aniq birikuvidir. Tarkib o`zida to`rtta asosiy qism – mahsulot yoki xizmat, narx, taqsimot va siljitishlarni birlashtiradi.

Tovar va xizmatlarni olganda bozorga nima tavsiya etilishi sifat darajasi, sotish hajmi, kompaniyaning innovatsion darajasi, o`lchovning holati, alohida shartlar tadqiqotlarning hajmi va muddatlari mavjud mahsulotni sotishni to`xtatish paytini aniqlab olish kerak.

Marketing tizimi ijtimoiy-iqtisodiy elementlar, subyektlar yig`indisidan iboratdir. Marketing tizimi o`z tarkibiga turli elementlarni qamrab oladi:

• 
  ta`minotchilar;
  
• 
  raqobatchilar;
  
• 
  vositachilar;
  
• 
  iste`molchilar (bozor);
  
• 
  firma (kompaniya).
  

Marketing tizimini shakllantirish va amal qilishi aniq o`rab turgan muhit ta`sirida olib boriladi. Bu muhitga ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy, madaniy, demografik va ekologik omillar kiradi.

Ta`minotchilar – alohida olingan tashkilot, uyushma, shaxslar yig`indisidan tarkib topib, firmani moddiy, moliyaviy va mahsulot resurslari bilan ta`minlaydi.

Raqobatchilar – istak bo`yicha, safdosh tovar bo`yicha, tovar turi bo`yicha, tovar markasi bo`yicha turkumlanadi.

Marketing bo`yicha vositachilar – tashkilot uchun uning tovarlarini mijozlarga yetkazish, sotish, aloqa o`rnatish bo`yicha yordam ko`rsatuvchilardir.

Vositachilar – savdo, logistik, marketing va moliyaviy vositachilarga bo`linadi.

Savdo vositachilari - ulgurji va chakana savdogarlardir.

Logistika vositachilari – ombor tizimi xizmatlarida tovar va oqim holatlarini transportirovka qilish bilan shug`ullanish.

Moliyaviy vositachilar – bank, kredit, sug`urta va boshqa moliyaviy xizmatlarni amalga oshiradi.

Iste`molchilar – firmalar, alohida jismoniy shaxslar yoki ularni potensial guruhi bo`lib, ular bozorda mavjud bo`lgan tovar va xizmatlarni olishga tayyor.

Iste`molchi – bozor qiroli, marketing vazifasi doimo iste`molchining xulq-atvorini o`rganish, uning ehtiyojini firma mahsulotiga bo`lgan munosabatini o`rganish, tahlil qilishdan iborat.

Firma, marketing va bozor munosabatlari bir-biriga o`zaro ta`sir o`tkazib, dialektik bog`liqlikda harakatlanib boradi. Firma yangi texnologik jarayonlarni egallashga, yangi mahsulotlar ishlab chiqarishga faqat bozordagi munosabatlar sabab bo`ladi.

Marketing tarkibini ishlab chiqishda bosh masala uning bir butunligi, maqsadga erishishda muvaffaqiyatni ta`minlovchi barcha omillarning o`zaro aloqasidir.

Marketing iqtisodiy kategoriya sifatida g`oyasi serqirradir. Uning tarkibi yoki faoliyat sohalarida quyidagicha:

- ishlab chiqarish vositalari marketingi;

- iste`mol tovarlari marketingi,

- xizmat ko`rsatish marketingi singari turlarini ko`rsatish mumkin (4.1-rasm).

Har birining faoliyatida umumiy tamoyil va vazifalar saqlanib qoladi, ammo bu yo`nalishlarning har biri o`ziga xos tomonlari bilan ajralib turadi.

Ishlab chiqarish vositalari marketingi birinchi navbatda ishlab chiqarish talablarini hisobga olishga asoslanadi. Shu sababli maqsadga muvofiqlik maqbullik qat`iy uyg`unlik eng birinchi o`rinda turadi.

Iste`mol tovarlari marketingi xilma xil talab va didga ega bo`lgan iste`molchilarning keng doiralari bilan bog`liq.

Bu sohada iste`molchi fe`l-atvorining tub mohiyatini o`rganishga katta e`tibor beriladi. Xususan, iste`molchilarni guruhlash, reklama, mahsulot sotishni uyushtirish, bularning barchasi iste`mol tovarlari bozorida marketing faoliyatining asosiy masalalari hisoblanadi. Masalan, do`konlarda o`z-o`ziga xizmat ko`rsatish tamoyillari iste`mol tovarlari marketingi samarasi.

Iste`mol tovarlari xizmati marketingi ishlab chiqaruvchi bilan iste`mol o`rtasida bevosita aloqaning mavjudligi bilan ajralib turadi. Xizmatlarning ko`pchilik qismi kompleks xarakterga ega. Masalan, mehmonxonalar, jamoat ovqat joylari, ekskursion xizmat, yodgorlik tovarlari sotish va hokazolar paydo bo`lishi yalpi turistik mahsulot tushunchasi bilan bevosita bog`liqdir. Shu sababli ko`rsatish sohasida marketing juda katta yo`nalishga ega.

2 -REJA. Marketingni boshqarish jarayoni, tashqi va ichki sohasi va o`zaro bog`liqligi. Korxonalarda marketing xizmatini tashkil etish

Marketingni boshqarish – marketing faoliyatini amalga oshirish uchun zarur bo`lgan barcha moddiy, moliyaviy, me`yoriy va boshqa resurslarning majmui bo`lib, uni amalga oshirish jarayonida barcha xodimlar faoliyatini bir maqsadga yo`naltirish, uyushtirish va muvofiqlashtirishdan iborat. Bunda iqtisodiy, texnikaviy va boshqa qonunlardan ongli ravishda foydalaniladi. Bu faoliyat marketologlardan nihoyatda katta bilim, shijoat va tuganmas mehnat talab qiluvchi murakkab tizimdir.

Marketingni boshqarish tizimining tarkibiy qismlari: maqsad tamoyillari, vazifalari, tashkiliy tuzilishi, usullari, boshqarishning texnika va texnologiyasi, kadrlar va boshqalardan iborat. Marketingni boshqarishning maqsadi tizimning to`g`ri va murakkabligi darajasiga qarab o`zgaradi. Uning tashkiliy tuzilishi mezoni va maqsadi deganda marketingning tarkibiy tuzilishining dinamik barqarorligi, evolyutsiya o`zgarishlari va tashqi muhit bilan o`zaro ta`siri tushuniladi. Bu maqsad marketing faoliyat ko`rsatayotgan sohalarda belgilangan darajadagi foyda olishga yo`naltirilgan barcha faoliyatni boshqarishdir.

Marketingni boshqarish jarayoni bosqichlari to`rt bosqichdan iborat:

• 
  Ø bozor imkoniyalari tahlili;
  
• 
  Ø maqsadli bozorni tanlash;
  
• 
  Ø marketing kompleksini ishlab chiqish;
  
• 
  Ø marketing chora-tadbirlarini hayotga tatbiq etish.
  

Bozor imkoniyatlari tahlilida marketing tadqiqotlari marketing axboroti, marketing muhiti, bozorning tuzilishi, ulgurji va chakana savdo holati tahlili olib boriladi.

Maqsadli bozorni tanlashda esa:

- talab hajmi o`lchovi,

- bozorni segmentlash jarayonlari ko`rib chiqiladi.

Marketing kompleksini ishlab chiqishda esa tovar ishlab chiqarish, ishlab chiqarilgan tovarga narx o`rnatish, tovarlarni tarqatish usullari va sotishni rag`batlantirish, ishlab chiqarishning kommunikativ siyosati ustida ishlar olib boriladi.

Keyingi bosqichda esa rejalashtirish tizimi, shuningdek, strategik va taktik rejalashtirish jarayoni va marketing faoliyatinngi nazorat turlari, korxonaning tashkiliy tizimi kabilar to`liq yoritib beriladi.

Marketing muhiti deganda firma korxona yoki uning yuqori tashkilotlar faoliyatiga ta`sir ko`rsatuvchi ijtimoiy, iqtisodiy siyosiy va huquqiy omillar majmui tushuniladi, marketing ichki va tashqi muhitlar farqlanadi.

Ichki muhitni shakllantiruvchi omillar, firma rahbariyati tomonidan nazorat qilinadigan - texnologik jarayon, moliyaviy ahvoli, tashkiliy tuzilishi, bozorni tanlash va boshqalar bilan bog`liqdir. Nazorat qilinadigan omillarni tashkilot va uning marketing xizmati boshqaradi. Ana shu omillardan marketing xizmati tomonidan nazorat qilinmaydiganlaridan ayrimlarini oliy rahbariyat boshqaradi.

-REJA: Marketing muhiti tushunchasi va mohiyati