3-laboratoriya ishi (6 soat) mavzu: Metallarning kislotali eritmalaridagi korroziyasi. Ingibitorlarining himoyalash xossalari Reja

---

3-LABORATORIYA ISHI (6 soat) 
MAVZU: Metallarning kislotali eritmalaridagi korroziyasi. Ingibitorlarining 
himoyalash xossalari 
Reja: 
1. Metallarning kislotali eritmalaridagi korroziyasi. Ingibitorlarining himoyalash 
xossalari
2. Kislota korroziyasi ingibitorlarining saqlash xossalari
O‘quv mashg‘ulotining maqsadi: Metallarning kislotali eritmalaridagi 
korroziyasi. Ingibitorlarining himoyalash xossalari bo‘yicha bilimlarni kengaytirish 
va chuqurlashtirish.
O‘quv faoliyatining natijalari: Metallarning kislotali eritmalaridagi korroziyasi. 
Ingibitorlarining himoyalash xossalari mavzusini tushunib oladilar
Metallarning kislotali eritmalaridagi korroziyasi. Ingibitorlarining 
himoyalash xossalari 
Kerakli jihozlar:
60
0
temperaturada ishlatishga moslangan termostat; kattaligi 
20x50x2mm keladigan va ilmoqqa ilish uchun teshigi bor uchta po‘lat plastinka; 150-
200ml qopqoqli uchta stakan, stakan qopqog‘iga plastinkalar ilib qo‘yish uchun shisha 
ilmoqlar qilingan bo‘ladi; 100 ml li o‘lchov silindiri; shisha tayoqchalar; soat oynasi.
Kerakli reaktivlar:
Kimiyoviy toza HCl ning 4n eritmasi; urotropin 
(geksametilentetramin); tarkibida 30 g/l jelatina bo‘ladigan gidrozol ; spirt; atseton.
Tajriba:
Uchta stakanning har qaysisiga 4n HCl dan 80-100 mldan quyiladi . 
birinchi stakanga 1 gr urotropin , ikkinchisiga- 2 gr jelatina qo‘shiladi, uchinchisiga 
hech narsa qo‘shmay, kontrol uchun qoldiriladi. Stakanlardagi eritmalar shisha 
tayyoqcha yordamida yaxshilab aralashtiriladi. Shundan keyin stakanlar termostatga 
qo‘yiladi. Stakanlardagi eritmalar temperaturasi 60O ga etgandan keyin, stakan 
qopqog‘idagi ilmoqqa po‘lat plastinka ilinib, stakanga tushuriladi. Po‘lat plastinka

---

ilgariroq jilvir qog‘oz bilan yaltiratib tozalangan, atseton yoki spirtda ho‘llangan 
paxta bian artilgan va analitik tarozida tortilgan bo‘ladi. Uch soatdan keyin 
plastinkalar ( iloji boricha baravariga ) eritmadan chiqarib olinadi , suv bilan yuviladi, 
spirt bilan ho‘llab ishqalanadi, quritiladi va analitik tarozida tortiladi.
 
Tajribadan olingan ma’lumotlar jadvalga yoziladi. 
Tajriba sharoiti 
Plastinkaning og‘irligi
Plastinka 
og‘irligining 
qancha 
kamaygani, 
g hisobida
Plastinka 
sathi, sm
2
hisobida
Erish 
tezligi, 
g/sm
2
soat 
Tajribadan 
oldingi, g 
hisobida 
Tajribadan
keyingi, g 
hisobida 
Toza kislota
Urotropin 
qo‘shilgan kislota 
Jelatina qo‘shilgan 
kislota 
Tajriban chiqqan ma’lumotlardan foydalanib, ingibitorlarning saqlovchi ta’siri 
hamda tormozlovchi effekti tormozlash koeffitsienti tenglamalar yordamida hisoblab 
topiladi.
Metallar korroziyasi ingibitorlari 
Metallarni korroziyadan saqlash uchun elektrolitlar eritmasiga ko‘pincha oz miqdor 
boshqa moddalar qo‘shiladi, bunday moddalar metallarning erish tezligini keskin 
suratda kamaytiradi. Bu xil moddalarni korroziya ingibitorlari deb atash odat qilindi.

---

Hozirgi paytda juda yaxshi ta’sir 
etuvchi korroziya ingibitorlari 
ma’lum, ular yordamida metallar 
kislotalarda erishdan ko‘p hollarda 
amalda to‘la saqlanib qolinishi 
mumkin.
Ingibitorlar qo‘shilganda reaksiya 
juda sekinlashuviga sabab shuki, ingibitor zarralari metal sirtida adsorbilanib saqlovchi 
parda hosil qiladi, bu hol metallning eritmaga o‘tishini qiyinlashtiradi. Metalning 
tabiatiga, uning tuzilishiga, shuningdek, ingibitorlarning 
tabiatiga qarab, 
ingibitorlarning metal erishini sekinlatish ta’siri ham har xil bo‘ladi.
Ingibitorlarning effektiv ta’siri turlicha ifodalanadi va ko‘pincha saqlash ta’sirining 
qiymati (Z) bilan xarakterlanib, protsent hisobida ifoda etiladi.
0
0
100%
P
P
P
−
Ζ =
∗
P
0
– metallning toza kislotada erish tezligi;

---

P – metallning ingibitor qo‘shilgan kislotada erish tezligi
Ingibitorlar qanchalik yaxshi ta’sir etishi ingibitor effektinig qiymati γ bilan ham 
ifoda etilishi mumkin:
0
P
P
γ
=
Ingibitor effekti 
γ metallning kislotada erishini ingibitor necha marta kamaytirishini 
ko‘rsatadi.
Nazorat savollari va vazifalari: 
1.
Metallar korroziyasini keltirib chiqaruvchi omillar nima?
2.
Metallarni korroziyadan himoyalashda qaysi tuzlardan foydalanish mumkin?
3.
Kislotalarga qo‘shiladigan ba’zi moddalar ingibitor sifatida ta’sir etishning mohiyati 
nimadan iborat?
4.
Katalizatorlar hamda ingibitorlar orasida qanday farq bor?