3-kurs “A-5” guruhi talabasi Dushamova Munisa Vafoqul qizi “Bolalarni vaqtni chamalashga o‘rgatish vazifalari” mavzusida yozgan

2.1 kichik va oʻrta guruh bolalarni vaqt va fazoda moʻljal olishga oʻrgatish
1.Kichik guruhda bolalarni fazoda mo’ljalga olishga o’rgatish
Tevarak-atrofda mo’ljal olish. O’ng va chap qo’lni farqlay olish va aytishni, predmet (o’yinchoq) larni ung qo’l bilan chapdan o’ng ga qo’yishni o’rgatish.
Bolalarni predmetlarning o’ziga nisbatan joylashishini aniqlashga, “yaqin-uzoq”, “tepada-pastda”, “orqada-oldinda” so’zlarni aytishga va nutqda to’g’ri qo’llashga o’rgatish.
Dasturning asosiy vazifasi kichkintoyni “o’ziga” nisbatan mo’ljal olishga o’rgatishdan, iborat, boshqacha aytganda, kichkintoy bunda “o’ziga” nisbatan o’ng, chap, yuqori tomonlarni ajrata oladigan bo’la olishi kerak. O’z tanasiga nisbatan fazoda tomonlar bo’yicha mo’ljal olish bu mo’ljal olishning birinchi umumlashtirilgan usulidir. “o’ziga” va “o’zidan” ga nisbatan mo’ljal olishda “o’ng-chapni”ni farqlash eng ko’p qiyinchilik to’ldiradi. Mana shuning uchun xam bola oldin o’z qo’llarini farqlashga o’rgatiladi. Dasturning bu vazifasi ustida ishlash keyingi yosh guruhida xam davom ettiriladi.Bolaning o’ziga nisbatan mo’ljal olishi dasturning yangi vazifasiga - boshqa odamga, buyumlarga nisbatan mo’ljal olishga o’rgatish vazifasiga - o’tish uchun zarur asos bo’ladi. Ammo boshqa odamga nisbatan mo’ljal olish faqat o’z gavdasi sxemasiga bilgandagina mumkin bo’ladi. Bola xayolan bu sxemani boshqa ob’ektlarga nisbatan ko’chiradi va o’xshashlik buyicha uni boshqa odamdan va buyumlardan ajratadi. Masalan, bolalar o’yinchoqlarni qarashadi, ular bilan faol xarakat kilishadi. Suhbatning borishida tarbiyachi bolalar e’tiborini xarakterli detallarga karatadi. Masalan, mashina karalayotgan bulsin; oldinda kabina, orkada kuzov, pastda oldingi va keyingi gildiraklar. Buyumlar tasvirlangan kirkma rasmlar, kubchalar mustakil ravishda detallardan (kismlardan) butunni tiklash imkonini beradi, ya’ni ob’ektning fazoviy buyumlarini (ustida-ostida, tagida-yukorisida, oldidan-orkasidan, bir tomoni - yon tomonidan va ikkinchi tomonidan) uzlashtirish imkonini beradi. Bolalar xali ob’ektning ung va chap tomonlarini farklay olishmaydi; bu murakkab malaka maktabgacha katta yoshda uzlashtiriladi. Kichik guruhda buyumning fazoviy xarakteristikasini tushunish kisman uzlashtiriladi. U xolda, deb suraladi, bolalarni buyumlarga, boshqa odamga nisbatan muljal olishga urgatish zarurmi? “Uziga” nisbatan muljal olishning uzi yetarli bulishi mumkinmi?
Gap shundaki, tevarak-atrofimiz, ya’ni atrofimizdagi fazo, odamlar, xar xil buyumlar tuplami tulib-toshib yotibdi. Mana shu fazoda
muljal olish ularning xar xil parametrlarini, jumladan, “oldidan”, “orqasidan”, “yonidan”,
“ustidan”, “ostidan”, keyinrok buyumning “chap” yoki “ung” tomoni kabi parametrlarini xisobga olish majburiyatini yuklaydi. Oldin uziga, sungra boshqa odamga, buyumlarga nisbatan karamakarshi tomonlarini ajratish, birinchidan, istikbolda bolaning fakat “uziga” nisbatangina emas, balki boshqa ob’sktlarga, boshqa odamga iisbatap muljal olish malakasini egallashnni ta’minlaydi.