3 i-bob. Axolini sifatli oziq-ovqat maxsulotlari bilan ta’minlashning asosiy mexanizmalari

 

 

 

2.3. Mamlakatimizda ovqatlanish sifatini va tarkibini yaxshilash masalalari 

 

Uzoq  muddatli  istiqbolda  O’zbekistonni  rivojlantirish  vazifalaridan  kelib 

chiqib  2025  yilga  borib  oziq-ovqat  mahsulotlari  chakana  savdosining  70  foizini 

do’konlarda  va  supermarketlarda  amalga  oshirish  zarar  (hozirgi  vaqtda 

do’konlarda  va  supermarketlarda  savdo  qilish  ulushi  37  foizni  tashkil  etadi).  Bu 

supermarketlar  va  do’konlarning  umumiy  maydoni  628,3  ming  kv.  m.  bo’lishini, 

qo’shimcha  ravishda  395,8  ming  kv.m.  maydon  (taxminan  500  ta  supermarket) 

qurishni talab etadi.  

Oziq-ovqat  xavfsizligining  uchinchi  maqsadi  millat  genofondini  yaxshilash 

uchun  muvozanatli  va  sifatli  ovqatlanishni  ta’minlashga  yo’naltirilgandir. 

Ovqatlanish 

tarkibini 

takomillashtirish 

aholi 

ovqatlanishi 

me’yorlarini 

maqbullashtirish zarurligini taqozo etadi (diagrammaga qarang). Ko’rsatib o’tilgan 

me’yorlarga  muvofiq  sifatli  ovqatlanishni  ta’minlash  salomatlik  ko’rsatkichalari 

sezilarli  darajada  yaxshilanishiga  ko’maklashadi.  Jumladan,  2025  yilga  borib 

sog’liqni  saqlashga  sarf-xarajatlarni  qisqartirish  yiliga  1,68  mlrd.  dollarni  tashkil 

etadi.  Shu  bilan  birgalikda  o’rtacha  muddatli  va  uzoq  muddatli  istiqbolda  inson 

kapitali  sifatini  oshirish  hisobiga  foyda  ko’rish  ta’minlanadi.  Masalan,  bolalar 

salomatligi  ko’rsatkichlarining  o’sishi  o’zlashtirish  o’sishiga  ko’maklashdi  va 

keyinchalik  mehnat

 

unumdorligining  oshishiga  olib  keladi  va  bu  bilan  iqtisodiy 

o’sishga  qo’shiladigan  hissa  ta’minlanadi.  Bolalar  va  chaqaloqlar  o’limini 

pasaytirish  ham  kelgusida  mehnatga  layoqatli  aholi  sonining  o’sishiga  va, 

tegishlicha,  mamlakat  yalpi  ichki  mahsulotiga  qo’shilgan  ulush  ko’payishiga  olib 

keladi.  

Bundan olinadigan foyda yiliga 1,36 mlrd. dollar miqdorida baholanmoqda. 

Ovqatlanish  siftaini  va  tarkibini  yaxshilash  hamda  millat  genofondini  tegishli 

ravishda  yaxshilash  hisobiga  umumiy  foyda  har  yili    2,04  mlrd.  dollarni  tashkil 

---

36 

 

etadi.  Quyidagilar  ko’rsatib  o’tilgan  natijalarga  erishishning  asosiy  vositalari 

hisoblanadi: 

1)  Homilador  ayollar,  bolani  emizuvchi  ayollar  va  5  yoshgacha  bolalar 

ovqatlanishi  sifatini  yaxshilash  dasturlarini  joriy  etish.  Ko’rsatib  o’tilgan 

dasturlarni  moliyalashtirish  uchun  zarur  investitsiyalar  835,2 mln.  dollarni tashkil 

etadi.  Ko’rsatib  o’tilgan  dasturlarga  muvofiq  ta’minlanadigan  ovqatlanish  oziq-

ovqatda  kalьtsiy,  proteinlar,  temir  va  A,  V,  S  guruh  vitaminlar  va  boshqalar 

me’yorlada mavjud bo’lishini ta’minlashga yo’naltirilgan.  

2)  Ovqatlanish  standartlari  va  me’yorlarini  joriy  etish  (shu  jumladan 

mikroelementlar  va  zarur  nutrientlar  mavjud  bo’lishi,  zararli  moddalarni,  turli 

qo’shimchalarni,  bo’yoqlarni,  ta’m  beruvchilarni,  emulьgatorlarni  nazorat  qilish, 

tayyorlash,  tashish  texnologiyalariga  rioya  qilishni  nazorat  qilish),  shuningdek 

ovqatlanish sifati ustidan nazorat qilish institutlarini rivojlantirish. Jumladan, ISO-

2000  turkumli  xalqaro  standartlar  talablariga  muvofiq  oziq-ovqat  mahsulotlari 

xavfsizligi menejmenti tizimini joriy etish va oziq-ovqat mahsulotlariga FAO/VOZ 

(Alimentarius  Kodeksi)  xalqaro  standartlari  keng  qo’llanilishini  ta’minlash 

maqsadga 

muvofiqdir. 

Bu 

257,8 

mln. 

dollar 

miqdorida 

qo’shimcha 

investitsiyalarni talab etadi.  

3) Jamoat xabardorligini oshirish va uy xo’jaliklarining ovqatlanish modelini 

yaxshilash  maqsadida  sog’lom  ovqatlanish  to’g’risidagi  zarur  axborotni  tarqatish. 

Ushbu  maqsadlarda  «Salomatlik  instituti  va  tibbiyot  statistikasi»  va  uning 

mintaqaviy  filiallari  ishini  kuchaytirish  zarur.  Davlat  idoralari  ushbu  yo’nalishda 

nodavlat  notijorat  tashkilotlari  va  mahalliy  hamjamiyatlar  bilan  hamkorlik  qilishi 

lozim.  Tibbiyot  muassasalari  maqsadli  auditoriya  orasida  bunday  axborotni 

tarqatishda faolroq ishtirok etishi kerak. 

FAO  mutaxassislari  fikriga  ko’ra  oziq-ovqat  xavfsizligi    jihatidan  ahvol  

oziq-ovqat    xavfsizligi  omillari  ta’minot  barqarorligi,  ega  bo’lish  imkoniyati  va  

sifati  bilan  belgilanadi. Ular  quyida batafsil belgilangan.   

---

37 

 

Oziq-ovqat    ta’minoti    uzilmasligi  uchun  aholi,  oila  yoki  alohida  har  doim 

oziq-ovqatga  ega  bo’la    olishi    lozim.    Ular    kutilmagan    hodisalar  (masalan,  

iqtisodiy  yoki  iqlimiy  bo’hron)  yoki  tsiklik hodisalar  (masalan,  iqlimiy  oziq-

ovqat  tanqisligi)  tufayli  oziq-ovqatdan  uzilib  qolmasligi lozim.   

Zarur  sifatli  oziq-ovqat  mahsulotlarining  kerakli  miqdorda  ichki ishlab  

chiqarish  yoki  import  orqali  (shu  qatori  oziqaviy  ko’mak)  ta’minoti.  Oziq-

ovqat  mavjudligining    eng    ko’p    qo’llaniluvchi    vositasi    kaloriyalarda  

hisoblanuvchi jon  boshiga  kundalik energiya  sarfidir  (KES). FAO  uslublariga  

ko’ra KES  ko’rsatkichi  oziq-ovqat  balansiga  asoslangan oziqa  iste’moli  turiga  

binoan    hisoblanadi.    FAO    muayyan    tovarlarni    oziq-ovqat    ta’minotining  turli  

manbalari    (ishlab    chiqarish,    jamg’armalar,    savdo)    va    mahsulotlardan    turli  

maqsadlarda  foydalanishga  (em,  urug’lik,  sanoatda  foydalanish,  chiqitlar)  oid 

ma’lumotlardan foydalanib, oziq-ovqat balanslarini hisoblaydi.   

To’yimli  oziqlanish  uchun  zarur  oziqalarga  ega  bo’lish  maqsadida zarur 

resurslardan  foydalanish  uchun  moddiy,  iqtisodiy  va  ijtimoiy  imkoniyatlarni 

ta’minlash  zarur.  Oziq-ovqatning    moddiy    ta’minoti    oziq-ovqat    mahsulotlari  

iste’molchilar    talab    qilgan  miqdor    va    tanlovda    bozorda  mavjudligi    hamda  

aholini    oziq-ovqat  mahsulotlari    bilan    ta’minlash  uchun  infratuzilma  bo’lishini 

nazarda tutadi.   

Iqtisodiy    imkoniyat  aholining    barcha    ijtimoiy    qatlamlari    yetarli  

miqdorda  oziq-ovqat  mahsulotlarini  xarid  qilishga  qurbi  yetishini  bildiradi. 

Boshqacha  aytganda,  iqtisodiy  imkoniyat  uy  xo’jaliklar  oziq-ovqat  xaridi  uchun 

yetarli  daromadga  egaligi  va  mamlakat  oziq-ovqat  importi  uchun  yetarli  xorijiy 

valyutaga egaligini bildiradi.   

Oziq-ovqat  xavfsizligiga  agrar    sektorning    holati    ham,    mamlaatdagi  

ijtimoiy-  iqtisodiy  vaziyat  ham  ta’sir  ko’rsatadi.  Oziq-ovqat    xavfsizligiga    ta’sir  

etuvchi  yana  bir  omilni  ajratib  ko’rsatish  mumkinki,  bu savdodagi  to’siqlar  

bo’lib,  udarga  eng  ahamiyatli  qishloq  xo’jaligi  va  oziq-ovqat  mahsulotlarini 

olib kirish va chetga chiqarishni ta’qiqlash, hududlararo g’irrom raqobatni kiritish 

---

38 

 

mumkin.  Oziq-ovqat  xavfsizligi  jahon  bozorining  narxlari,  qishloq  xo’jaligi 

mahsulotlarini  ishlab  chiqarishdagi    tebranishlar,    mahalliy,    jumladan    harbiy  

nizolar  mavjudligi  kabi  omillarning ta’siriga ham uchraydi.  

Oziq-ovqat  xavfsizligiga  agrar  sektorning  holati  ham,  mamlakatdagi 

ijtimoiy-iqtisodiy  vaziyat  ham  ta’sir  ko’rsatadi.  Oziq-ovqat    xavfsizligiga    ta’sir  

etuvchi  yana  bir  omilni  ajratib  ko’rsatish  mumkinki,  bu savdodagi  to’siqlar  

bo’lib,  udarga  eng  ahamiyatli  qishloq  xo’jaligi  va  oziq-ovqat  mahsulotlarini 

olib kirish va chetga chiqarishni ta’qiqlash, hududlararo g’irrom raqobatni kiritish 

mumkin.