3. Hayot faoliyati xavfsizligi va ekologiya

3. Hayot faoliyati xavfsizligi va ekologiya.

3.1. Baxtsiz hodisalarni keltirib chiqaruvchi asosiy sabablar va shu bilan bir qatorda samarali profilaktika – tashkiliy ishlarni ishlanmasi

Ma’lumki, ishlab chiqarish korxonalarida texnika xavfsizligi, sanoat

sanitariyasi va yong‘in xavfsizligi qoida, norma va yo‘riqnomalarining buzilishi ishlovchilarning jarohatlanishiga, zaharlanishiga yoki kasb kasalliklariga olib keladi. Jumladan, shikastlanish, inson tanasining teri yoki boshqa qismlariga tashqi ta’sirlar: mexanik, kimyoviy, issiqlik va elektr ta’sirida yuzaga keladigan talafotdir. Masalan, urilishi natijasida organizmning lat yeyishi, teri kesilishi, suyak sinishi, terining kuyishi, sovuq urishi, elektr toki urishi va boshqa inson faoliyatining buzilish holatlarini aytish mumkin.

Jarohatlanish va baxtsiz hodisa 3 turga bo‘lib baholanadi:

1. Ishlab chiqarishda, ish joyida jarohatlanish.

2. Ish bilan bog‘liq, lekin bevosita ishlab chiqarish bilan bog‘lanmagan.

3. Ishlab chiqarish va ish bilan bog‘lanmagan jarohatlanish.

Birinchi turdagi jarohatlanishga ishchining ma’muriyat tomonidan buyurilgan ishni bajarish davomida ish joyida oladigan jarohati kiradi.

Ikkinchi turdagi jarohatlanishga korxona ma’muriyati topshirig‘I bilan boshqa joylarda ishlarni bajarganda oladigan jarohati kiradi (masalan, ishga borib – kelish vaqtida, xizmat safari vaqtida, boshqa obyektlardagi faoliyatda). Birinchi va ikkinchi turdagi jarohatlar ishlarga (baxtsiz hodisalarga) ishab chiqarish bilan bog‘liq bo‘lsa, ma’muriyat javobgar hisoblanadi va jarohatlanish vaqtida yo‘qotilgan ish kunlari uchun haq to‘lanadi. Agar jarohatlanish ishning mehnat xavfsizligi qoida va normalariga amal qilmasligi oqibatida kelib chiqqan bo‘lsa, u holda ishchi ma’muriyat xodimi bilan javobgar hisoblanadi. Bunda moddiy to ‘lov ma’muriyat xodimi va ishchining aybdorlik darajasiga qarab belgilanadi.

Uchinchi turdagi jarohatlanishga maishiy holatlarda, mast bo‘lishi natijasida, davlat mulkini o‘g‘irlash vaqtida, uy sharoitida vujudga kelgan jarohatlanishlar kiradi. Sanoat sanitariyasi norm alarining buzilishi natijasida ishlab chiqarish zonalaridan ajralib chiqqan zararli omillar ta’sirida ishchi zaharlanishi yoki kasb kasalligiga chalinishi mumkin. Kasbiy zaharlanish bir ish kunida yuz bersa. u o‘tkir zaharlanish deyiladi. Agar odam tanasida uzoq muddat davomida zaharli moddalar yig'ilsa, u surunkali zaharlanish deyiladi va u kelajakda kasb kasalliklariga olib keladi.

Ishlab chiqarishda yuz beradigan jarohatlanishning, zaharlanishlarning

sodir bo‘lishiga (yoki kasb kasalligining kelib chiqishiga) sanoat korxonalarida yo‘l qo‘yilgan tashkiliy va texnik xatolar natijasi deb qaraladi. Shu sababli ishlab chiqarish korxonalarida yuz bergan har qanday baxtsiz hodisalar har tomonlama tekshiriladi va hisobga olinadi. Tekshirish va hisobga olish natijalariga qarab, kelajakda jarohatlanish, kasb kasalligini qaytarilmasligi uchun zarur bo‘lg an chora – tadbirlar ko‘riladi. Tekshirish, hisobga olish ishlarini kasaba uyushma federatsiyasining nizomiga asosan sex boshlig'i, texnika xavfsizligi muhandisi, jamoat inspektori va bosh muhandis ishtirokida tuzilgan komissiya olib boradi.

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1997 – yil 6 – iyundagi 286 – sonli qarori bilan tasdiqlangan «Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalarni va xodimlar salomatligining boshqa xil zararlanishni tekshirish va hisobga olish» to‘g'risidagi Nizomda O‘zbekiston Respublikasi hududida mulkchilikning barcha shakllaridagi korxonalar, muassasalar, tashkilotlarda, shuningdek, mehnat shartnomasi bo‘yicha ishlayotgan ayrim fuqarolar bilan mehnat faoliyatiga bog'liq holda yuz bergan hodisalarni hamda xodimlar salomatligining boshqa xil zararlanishini tekshirish va hisobga olishning yagona tartibi belgilangan. Ushbu Nizomda ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisani va xodimlar salom atligining boshqa xil zararlanishlarini tekshirish va hisobga olish umumiy qoidalari va tartibi ko‘rsatilgan. Bir kundan kam bo‘lgan ish kuni yo‘qotilgan baxtsiz hodisalarda 3 kun davomida tekshirilib, maxsus forma (N – l) bo‘yicha 4 nusxada akt tuziladi. Aktda baxtsiz hodisaga uchragan kishi haqidagi axborotdan tashqari aniqlangan baxtsiz hodisaning sabablari, bunday hodisalar takrorlanmasligi uchun qanday chora – tadbirlar ko‘rilish kerakligi haqidagi ma’lumotlar beriladi. Aktni bosh muhandis tasdiqlaydi. Aktning bir nusxasi sex boshlig‘iga, ikkinchi nusxasi kasaba uyushmasi qo‘mitasiga, uchinchi nusxasi tarmoq kasaba uyushmasi markaziy qo‘mitasiga – texnik nazoratchiga, to‘rtinchi nusxasi korxona mehnatni muhofaza qilish bo‘limiga nazorat o‘rnatish uchun beriladi. Baxtsiz hodisaning asoratlarining ketishini ham, kelib chiqishini ham hisobga olib tuzilgan aktlarni 45 yilgacha saqlash tavsiya etiladi. Tekshirishdan so‘ng korxona ma’muriyati yo‘1 qo‘yilgan xatolarning qaytarilmasligini ta'minlashga qaratilgan buyruqni e’lon qiladi, baxtsiz hodisaning kelib chiqishida aybdor kishilarning javobgarligi aniqlanadi.

Agar baxtsiz hodisa ikki va undan ortiq ishchilar bilan yoki o‘lim bilan tugagan bo‘lsa, u holda maxsus komissiya tomonidan tekshiriladi. Komissiya tarkibiga kasaba uyushmasi texnik nazoratchisi, yuqori tashkilotning vakili, davlat nazorat organlari xodimlari va boshqalar kiradi. Tekshiruv materiallari 15 kunda tayyor bo‘lishi kerak. Bunday baxtsiz hodisalar korxona kasaba uyushmasi qo‘mitasida, yuqori tashkilot kasaba uyushmasi qo‘mitalarida batafsil ko‘rib chiqiladi.