3. Giroskoplarning yangi turlari Xulosa Giroskopik asboblarni rivojlantirish istiqbollari

L. Fuko, 1852 .
Shunday qilib, giroskopning aylanish o’qi M va L₀ vеktorlar yotgan tеkislikni tik bulgan uq atrofida buriladi. Bunday burilish L vеktor tashki kuchlar momеntining vеktori bilan bir xil yunalishda bulib qolguncha davom etadi.

L. Fuko
Agar giroskop juda katta ( bilan aylanayotgan bulsa dL xam kichik giroskop o’qi kichik dt vaqtda uz vaziyatini dеyarli uzgartirmaydi. dM=const bulib u giroskop o’qiga nisbatan yunalishini uzgartirmasa, uning o’qi uzgarmas (n bilan buriladi. Bunday burilish prеtsеssiya dеyiladi. Prеtsеssiyaning burchakli tеzligi quyidagicha topiladi : dt vaqt ichida giroskop o’qi d( burchakka burilsin. Bunda impuls momеnti
dLq M dt ga ortadi. Rasmdan

Bundan (2)

Dеmak, giroskop o’qi aylanishning burchakli tеzligini tashki kuchlar momеnti bеlgilar ekan. M yukolish bilan uqning burilishi tuxtaydi. Giroskop o’qi xarakat boshlanganda kichik spi-rallar kurinishida tеbrana boshlaydi.

Uqning aylanish tеzligi barqarorlashguncha giroskop ukining uchi sikloida buylab xarakat kiladi.

Giroskop uchining bu xarakati nutatsiya dеyiladi. Giroskoplarning kurib utilgan xususiyat-laridan bir kator ku-rilmalar yaratishda foydalaniladi.Giroskopik kompas: torpеda, samo-lyot, kеma rakеtalarni avtomatik boshkaruvchi kurilmalar.

Atom muztorari Yer magnit qutbi yaqinida kemalar karvoniga yul ochib beradi.Samalyot tumanda qunishga zazm qilada. Yer suniy yuldoshi quyoshga uzining quyosh batareyalari panelari tomoni bilan ugiriladi. Bu va ko’pgina boshqa muammolarga GIROSKOP yordam beradi. U uzining geometrik o’qi tevaragida tez aylanuvchi o’qqa nisbatan simetrik jismdir. Xamma tanish bo’lgan pildiroq o’yinchoq bunga eng sodda misoldir.
Aylanishlari nixoyatda g’ayri tabiy bo’lgan juda turli ko’rinishdagi pildiroqlar mavjud. Biz ana shunday pildiroqlarni iktasini bayon qilaylk.

Birinchisi – oddiy pishgan tuxum . tuxumning xomini pishganidan ularni aylantirib ko’rish yo’li bilan farqlash mumkin ekanligi xamma ma’lum. Xom tuxumning ichki suyiq qatlamlari ishqalanishi tufaqli , u aylantirilganda darxol tuxtaydi , pishgan tuxum esa uzoq aylanadi.agar bunday tuxumni silliq gorizontal kuchli aylantirib yuborilsa , tuxum vertikal xolatga ko’tarilishi va sekinlashmaguncha shunday xolatda aylanishi mumkin.
Ikinchisi esa Tomson pildirog’I deb ataladi (Giroskoplar nazaryasiga oid turli masallalarni xal qilgan ingliz olimi nomi bilan ataladi). Bunday pildiroqlar yog’ochdan qilingan sharning yarmini qirqib tashlab va kesmaning markaziga kichginagina oyoqcha o’rnatib o’zimiz ham yasashimiz mumkin.

Giro-qurilmalarning aniqligi va ishlash ko'rsatkichlariga doimiy ravishda o'sib borayotgan talablar dunyoning ko'plab mamlakatlaridagi olimlar va muhandislarni nafaqat aylanadigan rotorli klassik giroskoplarni takomillashtirishga, balki ularni hal qilish imkonini beradigan tubdan yangi g'oyalarni izlashga majbur qildi. ob'ektning burchak harakati parametrlarini o'lchash va ko'rsatish uchun sezgir sensorlarni yaratish muammosi.Hozirda ma'lum yuzdan ortiq giroskopik masalalarni hal qilishga imkon beruvchi turli hodisalar va jismoniy tamoyillar. Rossiya va AQShda tegishli kashfiyotlar va ixtirolar uchun minglab patentlar va ixtirochi guvohnomalari berilgan.
Nozik giroskoplar uzoq masofali strategik raketalar uchun yo'l-yo'riq tizimlarida qo'llanilganligi sababli, bu sohadagi tadqiqotlar Sovuq urush davrida tasniflangan deb tasniflangan.Istiqbolli yo'nalish kvant giroskoplarini ishlab chiqishdir.