3-geografik globus asosida amaliy masalalarni yechish

Topshiriqni bajarish bo‘yicha ko‘rsatmalar. 
Topshiriq 
kartografiya xonasida mustaqil holatda bajariladi.
Globus bilan ishlash jarayonida uning masshtabini aniq-lashga 
to‘g‘ri keladi. Globus masshtabini aniqlash uchun uning ekvator 
uzunligini Yerning ekvator uzunligiga nisbatini olamiz. Masalan, globus 
ekvator uzunligini aniqlash uchun ekvatordagi 2 ta meridian oralig‘ini 
(15° ga teng) o‘lchab, uni 24 ga ko‘paytiramiz (chunki 15° li zona 24 ta. 
15° x 24 = 360°). 
Globusning ekvator uzunligi 80 sm ga teng bo‘lsin (ekvator-dagi 
yonma-yon 2 meridian oralig‘ini o‘lchab, ya’ni 15° oralig‘i 34 
mm 
ni 24 
ga ko‘paytirsak, globusdagi ekvator uzunligi kelib chiqadi). Yerning 
ekvator uzunligi taxminan 40 000 km ga teng. Globus masshtabi: 
Globusdan bir-biridan uzoqda joylashgan ikkita shaharni tanlang va 
ular orasidagi masofani masshtab asosida aniqlang. Xuddi shu shaharlarni 
xohlagan geografik kartadan aniqlab, ular orasidagi masofani ham 
masshtab asosida o‘lchang (albatta ular orasida farq bo‘ladi. Sababi 
shundaki, globusda Yer shari deyarli xatoliksiz tasvirlangan. Kartada esa 
bu masofa xato-likka yo‘l qo‘yilib tasvirlanadi). Ular orasidagi xatolik 
farqini aniqlang. 

---

Bunday shaharlar Moskva bilan Nyu-York bo‘lsin. Globus-da bu 
shaharlar orasidagi masofa 157 
mm 
ga teng, uni globus masshtabiga 
ko‘paytirsak (50 
mln 
x 15,7
 sm) 
7850 
km 
bo‘lar ekan. O‘qituvchilar uchun 
nashr qilingan geografik atlasdagi 1:75 
mln 
masshtabli «Dunyo kartasida» 
9975 
km 
ga teng (ya’ni kartada 13,7 sm x 75 
mln 
= 9975 
km). 
Bu 
masofalarni taqqoslasak, biz kartaga ko‘chirilgan nusxaning xatoligini 
ko‘ramiz, ya’ni globusda 7850 
km 
bo‘lsa, kartada 9975 
km 
bo‘lib, 
orasidagi farq 2 ming kilo-metrdan ortiqdir (Globusdagi va kartadagi 
masofalarni metalldan, plastmassadan yasalgan chizg‘ichlarda yoki ip 
bilan o‘lchab, so‘ng chizg‘ich ustiga qo‘yib, masshtab asosida 
aniqlanadi).
Globusda Moskva bilan Nyu-York ip bilan tutashtirilsa, to‘g‘ri 
chiziq — ortodromiya hosil bo‘ladi. Atlasdagi 1:75 
mln 
masshtabli Dunyo 
kartasini olib, bu ikki shaharni topib, ularni to‘g‘ri chiziq bilan 
tutashtirilsa, bu to‘g‘ri chiziq ana shu ikki shahar orasidagi eng yaqin 
masofaga to‘g‘ri kelmaydi. Chunki, bu globusdagi va kartadagi bir xil 
masofali to‘g‘ri chiziqlar kesib o‘tgan geografik ob’yektlarni taqqoslasak, 
ular boshqa-boshqa joylarda o‘tishining guvohi bo‘lamiz. Bu esa 
globusdan kartaga o‘tishda yo‘l qo‘yilgan xatolik natijasidir. Odatda, 
samolyotlar ortodromiya chizig‘i bo‘yicha uchadilar.