3-geografik globus asosida amaliy masalalarni yechish

---

3-GEOGRAFIK GLOBUS 
 
Geografik globus asosida amaliy masalalarni yechish 
Globus Yer yuzasining kichraytirilib sharda tasvirlangan modelidir. 
Yer ellipsoidi kichik masshtabda globusdan juda kam farq qilib, bu farq 
amalda sezilmaydn. 
Globuslar 4 xil — 1:30 mln., 1:40 mln., 1:50 mln. va 1:83 mln. 
masshtabda tayyorlanadi. Ilmiy-tadqiqot ishlari va boshqa maqsadlar 
uchun esa bulardan yirikroq masshtablarda ham glo-buslar ishlab 
chiqiladi. Masalan, O‘zbekiston Milliy universitetining geografiya 
fakultetida 1:7 000 000 masshtabli rel’yefli globus mavjud (1-rasm). 
Meridianlar globusda har 10° 
yoki 15° dan o‘tkazilib, ular-ning 
qiymatlari 
ekvator 
chizig‘i-da, 
parallellar esa har 10° dan o‘tkazilib, 
ularning qiymatlari 0° li yoki 180° li 
meridian chizi-g‘ida yozilgan bo‘ladi. 
Globusni yasash uchun Yer yuzi 12 ta 
meri-dianal bo‘lakda (30° li uzoq-
likda) tasvirlanadi va bu meri-dianal 
bo‘laklar tayyor sharga yopishtiriladi.
1-rasm. 
O‘zMUdagi rel’yefli 
globus.
Geografiya darslarida globusning quyidagi xususiyatlarini alohida 
ta’kidlash joiz:
1. Yer kurrasi shar shaklida tasvirlanadi.
2. Yer yuzasidagi geografik elementlarning o‘zaro joy-lashish 
holatlari to‘g‘risida aniq ma’lumotlar, uning yirik bo‘laklari (materiklar, 
okeanlar, dengiz va ko‘llar, orollar va h.k.), ularni biri-biriga nisbatan 
joylashishi haqida aniq tasavvur beriladi.
3. Globus yuzasining hamma joyida masshtab bir xil, ya’ni 
o‘zgarmas bo‘ladi. 

---

4. Yer yuzasining barcha qismlarida joylashgan mamlakatlar va 
boshqa geografik ob’yektlar maydoni va shakllari o‘zgartiril-masdan 
tasvirlanadi. 
5. Meridian va parallellar o‘zaro kesishganda to‘g‘ri burchak hosil 
qiladi, natijada Yer yuzasidagi hamma burchaklar to‘g‘ri tasvirlanadi. 
Bulardan tashqari, globus yordami bilan gradus to‘rini, nuqtalarning 
geografik koordinatalarini, sharqiy va g‘arbiy, shimoliy va janubiy yarim 
sharlarni, geografik kenglik va uzoqlik tushunchalarini, gorizont (ufq) va 
gorizont chizig‘i, yuqoriga ko‘tarilgan sari gorizontning kengayishini, 
turli kengliklarda Quyosh nurlarining har xil burchak ostida tushi-shini, 
issiqlik mintaqalarini, Yerning sutkalik aylanishi, kun va tunning 
almashishini va shu kabi boshqa voqea va hodisalarni tushuntirish 
osondir. 
Globus okeanlar, materiklar, orollar, dengizlar, ko‘llar va 
daryolarning kattaliklarini va ularning shakllarini taqqos-lashda bebaho 
quroldir. Dunyo bo‘ylab sayohatlarni uyushtirishda, davlatlarning 
geografik o‘rnini aniqlashda, ularning maydon-larini taqqoslashda ham 
globus tengi yo‘q ko‘rgazmali vositadir. Globus yordamida Yer 
yuzasidagi ikki nuqta orasidagi eng yaqin masofa