3-dars. Mavzu: Biomexanikaning ba’zi masalalari. Odamning mexanik ishi. Ergometriya

3-DARS.

Mavzu: Biomexanikaning ba’zi masalalari. Odamning mexanik ishi. Ergometriya.

Jism nuqtalari vaziyatlarining o‘zaro bir-biriga nisbatan o‘zgarishi tufayli uning o‘lchamlari va shaklining o‘zgarishiga deformatsiya deyiladi. Deformatsiya tashqi ta’sirlar (mexanik, elektr, magnit yoki jsm haroratining o‘zgarishi) tufayli yuz beradi. Bu erda jismga tashqi kuch ta’sir etganda vujudga keladigan deformatsiya ko‘rib o‘tiladi.

Agar kuch ta’siri to‘xtagandan so‘ng qattiq jismda qoldiq deformatsiya qolmasa, bu elastik deformatsiya deyiladi, agar tashqi kuchlar ta’siri to‘xtagandan so‘ng ham deformatsiya saqlansa, u holda bu deformatsiya plastik deformatsiya deyiladi. Jismda qisman deformatsiya saqlangan holdagi oraliq holat elastik-plastik deformatsiya deyiladi.

Deformatsiyaning eng oddiy turi cho‘zilish (siqilish) deformatsiyasidir. Bunday deformatsiya sterjenda uning o‘qi bo‘ylab yo‘nalgan kuch ta’sirida yuz beradi (1-a, b rasm). Agar l uzunlikdagi sterjen Δlga uzaysa, unda l l/ cho‘zilish deformatsiyasining o‘lchovi bo‘lib, nisbiy uzayish deb aytiladi.

1.rasm 2-rasm

Deformatsiyaning yana boshqa bir turi siljish deformatsiyasidir (2-a, b rasm). To‘g‘ri burchakli parallelepi pedning yoqlaridan biriga urinma bo‘ylab yo‘nalgan kuch uni qiyshiq burchakli parallelepipedga aylantirib deformatsiyalaydi (rasmdagi shtrix chiziqlarga qarang). γ burchak siljish burchagi, tgγ nisbiy siljish burchagi deyiladi.

Odatda γ burchak juda kichik bo‘lgani sababli, tgγ=γ deb hisoblash mumkin.

Jismga tashqi deformatsiyalovchi kuch ta’sir etganda atomlar (ionlar) orasidagi masofa o‘zgaradi. Bu esa atomlarni (ionlarni) o‘zining dastlabki vaziyatiga qaytarishga intiluvchi ichki kuchlarni yuzaga keltiradi. Bu kuchlarning o‘lchovi mexanik kuchlanish (yoki oddiygina kuchlanish) deyiladi.

Cho‘zilish deformatsiyasiga nisbatan qo‘llanilganda δ kuchlanishni ta’sir qilayotgan kuchning shu sterjen ko‘ndalang kesimiga nisbati sifatida ifodalash mumkin (1-b rasm):